capçalera campanha

Actualitats

Los 700 ans de la mòrt de Dante

Considerat coma lo paire de la lenga italiana, es l’autor de l’expression “lenga d’òc” que portèt son nom a la lenga nòstra

Tèxte legit

Lo 14 de setembre de 1321, fa uèi 700 ans, moriguèt Dante Alighieri, considerat coma lo paire de la lenga italiana, e autor de l’expression “lenga d’òc” d’ont vendriá lo nom de l’occitan.
 
Foguèt un important poèta, lingüista, teorician politic e filosòf. Son cap d’òbra, la Divina Comèdia, es considerada coma una òbra màger de la literatura mondiala, e poiriam dire que lo dialècte florentin qu’i emplega establís la basa de l’italian estandard. Dins qualque fragment de la Divina Comèdia, Dante utiliza tanben lo latin e l’occitan. E mai lo Purgatòri siá descrich en toscan, consagra un poèma en occitan a Arnaut Daniel, que lo considerava Dante coma lo melhor dels trobadors. En 1955, Jan Roche publiquèt una traduccion occitana en grafia mistralenca de la Comèdia.
 
Dins son òbra De vulgari eloquentia, escricha en latin entre 1303 e 1305, Dante fa servir l’expression “lenga d’òc” per nomenar l’occitan per oposicion a “la lenga de si” e a la “lenga d’oïl” que designan respectivament l’italian e lo francés.
 
 




 

 
fffff fffff
 Purgatòri, VI, v. 115-151
 
  Vèni veire tos pòbles cossí s'aiman
e se per nosautres non as nada pietat,
            vèni t'avergonhar de ton renom.
 
            E s'o pòdi dire, ò grand Jupitèr
que foguères sus la tèrra crucificat,
            viras tos justes uèlhs endacòm mai?
 
            O alestisses al fons de l'abís
de tos projèctes qualque res per qualque ben
            que defugisca nòstra compreneson?
 
            Totas las ciutats d'Itàlia son plenas
de despòtas, e lèu-lèu crei d'èsser un Marcèl
            cada vilan que se fa partisan.
 
            Ma Florença, ben pòs èsser contenta
d'aquesta digression que non te tòca pas
            gràcias a ton pòble que tant s'esfòrça.
 
            Fòrça an justícia al còr e tard la lançan
per arribar pas sens i perpensar a l'arc,
            ton pòble el la ten al cim de la boca.
 
            Fòrça refusan las cargas publicas
mas ton pòble volontós sensa ton apèl
            crida a la lèsta: ''Ieu me sacrifiqui!''
 
            Qu'aquò te faga gaug, n'i as ben drech,
ès rica, qu'as amb tu la patz e lo sen!
            Se disi çò verai, l'efièch o mòstra.
 
            Lacedemona e Atenas, que feiron
las anticas leis e foguèron tan civilas
            feiron del ben viure un marrit exemple
 
            al ras de tu, que fas de tan subtils
edictes que non dura fins a mièg novembre
            Çò que filas encara al mes d'octòbre.
 
            Quantes còps, del temps de la miá memòria,
as cambiat moneda, leis, oficis, costumas,
            e totes tos membres renovelats!
 
            Se te remembras e veses la lutz,
te veiràs tota parièra a-n-aquela infirma
            que non pòt trobar repaus sus las plumas
 
e lucha en se virant contra son mal.

 
 
 
Traduccion de Gerard-Joan Barceló
 
   
 
fffff fffff
 Era Divina Comèdia en aranés
Er Institut d’Estudis Aranesi, Acadèmia Aranesa dera Lengua Occitana, publiquèc en noveme de 2020 ua traduccion en pròsa deth cap d’òbra de Dante tradusida en occitan d’Aran per Antòni Nogués. La podetz trobar ena Botiga de Jornalet, damb un descompde deth 5% s’indicatz eth còde RINTRADA21 abans deth 30 de seteme.


   

Liegetz eth madeish fragment en aranés:
 
Vene e contempla guaire gran ei eth mutuau amor dera gent; e s’arren te botge a pietat entà nosati, vene a avergonhar-te dera tua fama. E, que me sigue licit preguntar-te, ò suprèm Joen, que sigueres crucificat per nosati ena Tèrra! Son viradi entà un aute costat es tòns uelhs? O ei que mos vas premanint d’aguesta manèra, en çò mès prigond des tòns pensaments, entà recéber quauque gran ben que non pòt preveir era nòsta intelligéncia? Pr’amor qu’era tèrra d’Italia ei plia de tirans; e er òme mès mesquin, en entrar en un partit, se convertís en un Marcel.
 
Florencia mia, pro pòs èster satisfèta d’aguesta digression, que non parle damb tu, gràcies ath tòn pòble que tant s’engenhe. Que n’a fòrça qu’an era justícia en sòn còr, mès son tardius en aplicar-la, pr’amor que cranhen tirar era balestada imprudentaments; mès eth tòn pòble que l’a ena punta des sòns pòts. Molti refusen es cargui publics; mès eth tòn pòble respon sollicit, sense que lo criden, e cride: “Jo les accèpti.” Alègra-te, donc, pr’amor qu’as motius entad aquerò. Qu’ès rica, gaudisses de tranquillitat, as prudéncia. Que digui era vertat, ac demòstren claraments es hèts. Atenes e Lacedemonia, que heren es ancianes leis e sigueren tan civilizades, balhèren un praube exemple de víuer ben, en comparèr damb tu; pr’amor que dictes tan subtils decrets, qu’es qu’expedisses en Octobre non arriben a mejans de Noveme. Guairi viatges, enquiath temps que m’artenh era memòria, as cambiat de leis, de moneda, de mestièrs e de costums e as renauit as tòns abitants? E s’ac vos rebrembar e veir era lum, saberàs qu’ès semblabla ad aquera malauta, que non trape posicion avienta sus era pluma, e sage de hèr mès suportable eth sòn dolor, hènt contunhi torns.
     

Traduccion d'Antòni Nogués
 
   


abonar los amics de Jornalet

 

Etiquetas

Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.

Bandièra05 1180x150: SIDILLÀ

Comentaris

Reinat TOSCANO LO VAU
6.

#1 Dins lo DE VULGARI ELOQUENTIA, Dante non parla de "lengas", mai d' "ensembles lingüistics". E pas solament dei lengas latinas, mai dei lengas d'Euròpa.

  • 5
  • 2
Pitaluga
5.

Cal far conéisser la distinccion que Dante faguèt entre lenga del "hòc" e lenga del "oil", contra las messorgas de los que vòlon far passar los trobadors coma de mond qu'escruiguèron en "ancien français".

  • 10
  • 0
Gervais
4.

Donc l'italian e l'espanhòu que son en fèit ua sola e medisha lenga puish a que disen ''si'' tà díser ''òc''?

  • 9
  • 16

Escriu un comentari sus aqueste article