Poder territoriau, refòrma, (de)centralizacion, arrespècte de las identitats, egalitat deus territòris... La França eternau contunha de debàter. Espiada en arrèr sus quauquas decenias.

Qu’i a cinquanta ans, lo 14 de heurèr 1963, un decret crea la famosa DATAR (“Délégation à l’aménagement du territoire et à l’action régionale” en francés). Un deus “barons deu gaullisme”, l’Olivier Guichard (1920-2004) que’n es, dinc a 1968, lo permèir responsable. Dempuish 1947 e la parucion deu libe deu Jean-François Gravier Paris et le désert français, qu’a començat de pujar, dens los mitans de la hauta fonccion publica de l’Estat francés, la question de la decentralizacion.
 
 
Mudacions
 
Qu’es au començament unicament industriau: que cau frenar la montada deu poder economic de Paris, la capitala hastiala que contunha de sagnar ua grana partida de l’Exagòne de las soas fòrças vivas. Mantuas regions occitanas o bretonas ne saben quauquarren. Milierats e milierats de joenes que son partits dens las “Pòstas”, dens l’administracion en generau o dens mantuas autas activitats industriaus o comerciaus, mentre que la permèira PAC (politica agricòla comuna de la CEE) accelèra las mudacions pregondas de las campanhas, tau bon com tau péger…
 
Totun, dempuish quauquas decenias (projèctes du geografe Vidal de la Blache ou deu felibre Charles-Brun en 1911, plan deu ministre Clementel en 1919, prepausicions deu Gentin en 1938, creacion deus prefèctes “IGAME” (inspector generau de l’administracion en mission extraordinària) en 1948 – shens parlar de las prefecturas regionaus deu regime de Vichei –  la question de la retalhada territoriau e de la soa escala la mei bona que punteja, haut o baish, dens lo cap de cèrts capulats de la politica.
 
Que començan donc, dens las annadas 1950, tà encoratjar la decentralizacion industriau; que profita sustot a ua partida de la corona oèst deu Bacin parisian  (Boscatge normand, mieijorn de Picardia, Maine e Anjó, Val de Leira). Que parlan un chic tanben de “desconcentrar”, autament dit d’autrejar quauquas brigalhas de servicis administratius a grans vilas de “provincia”, lo mot que Paris e los sons bons vailets prononcian, a còps, dab un onça de condescendéncia.
 
D’un costat, pr’amor deu “tot-petròli”, la programacion de la fin de las minas de carbon qu’es endralhada. Los qui an un chic de memòria, que’s sovienen qu’en heurèr 1962 s’acaba la longa desatelada (cauma, grèva) de La Sala (en francés Decazeville) que cantèt l’escrivan Joan Bodon. Qu’es lo debut de l’esvaniment d’un bèth tròç deu teishut industriau en Lengadòc (Roèrgue, Cevenas…) o dens d’autes parçans (Hargas de l’Ador au Bocau-Tarnòs en Senhans per exemple dab, totun, ua grana operacion de reconversion).
 
 
Granas operacions
 
De l’aute, pr’amor de la civilizacion deus lésers e de la montada de la societat de consomacion, los amainatjaires deu territòri avian granas operacions toristicas: sus la còsta deu Lengadòc e deu Rosselhon (plan Racine de la MIACLR) tanlèu 1963, puish, en 1967, qu’es en Aquitània la creacion de la MIACA (Mission interministeriau d’amainatjament de la còsta aquitana). Que cau s’arrecaptar ua partida de la toristalha, adara motorizada, que fila notadament cap a la còsta catalana dita “brava” que la publicitat espanhòla deu temps deu Franco promav dab golardisa.
 
En parallèle, que torna créisher la question de la regionalizacion qui atira e, en medish temps, espauruca los notables plan installats dens lo lor canton e los abitudas despatamentaus eretadas deu sistèmi centralizator napoleonian. E cau rapelar que lo Charles de Gaulle abandona definitivament lo poder dab la cabussada deu referendum d’abriu 1969?
 
 
Presidenciau
 
Deu costat de l’arrenavida occitana que podem soscar a la sortida de l’ensai politico-economic de Robèrt Lafont (1923-2009), La Révolution régionaliste (Gallimard, 1967). Dempuish, pro d’aigas que son passadas devath lo vielh Pont de pèira a Bordèu, o devath las tres arcadas deu pont Sent Beneset a Avinhon. Los conselhs regionaus que son apareishuts mentre que n’an pas volut en 1982-83 hicar los departaments (conselhs generaus) a la trapa. La DATAR qu’a mancat de desapareisher e qu’es, uei, vaduda la “Délégation interministérielle à l’aménagement du territoire et à l’attractivité régionale” e qu’estó quitament de 2005 a 2009 aperada la “Délégation interministérielle à l’aménagement et à la compétitivité des territoires”. En seteme de 2012, la ministra Cécile Duflot qu’a parlat de ne har un “Commissariat Général à l’Égalité des Territoires”. Qu’es permetut de’s demandar se los ciutadans saben plan de que sèrv aqueth instrument de la tecnocracia.
 
Per se refresquir lo cervèth que pòden espiar e escotar lo jurista paulin  e provençau d’origina, Guy Héraud. Es que lo pleitei brac d’aqueth “petit candidat” regionalista a l’eleccion presidenciau de 1974 poderé  estar entenut a l’òra d’ara? Fin finau, es que las causas an pro avançat dempuish aquera epòca?
 
 
 
 
Joan Jacme Fénié