Dins l’estat francés dempuèi 1950, aperaquí 216 000 menors aurián subits los abuses sexuals d’unes 3000 prèires catolics. Aquò pertòca la màger part d’Occitània. Aquesta donada esglasianta se desvelèt lo 5 d’octòbre passat e fa partida d’una enquista que l’aviá comandada la glèisa catolica a una comission independenta suls abuses sexuales dins l’estat francés. Publicam en seguida una adaptacion occitana de l’analisi qu’a publicat Francis Messner dins The Conversation. Messner es professor de drech de las religions a l’Universitat d’Estrasborg. Segon el, l’existéncia d’un drech pròpri e la revendicacion del fòr ecelesiastic an creada una cultura de l’impunitat al sen de la glèisa catolica davant l’Estat.

A cada escàndol qu’implica un membre del clergat dins un afar de pedocriminalitat o de violéncias sexualas se pausa la question de l’impunitat dels autors e del silenci que los entorneja.
 
Mas la publicacion del rapòrt de la Comission independenta suls abuses sexuals dins la Glèisa (CIASE) dreiça un estat dels luòcs aclapant, en evocant un fenomèn “massís” e “sistemic”.
 
Lo rapòrt assegura que, dempuèi 1950, environ 330 000 personas dont almens 216 000 menors aurián patidas de violéncias sexualas de part del personal de l’institucion catolica. Jean-Marc Sauvé, president de la comission, declara que la glèisa catolica aviá manifestat “fins al començament dels ans 2000 una indiferéncia prigonda, e tanplan crusèla al respècte de las victimas” de la pedocriminalitat. De 1950 als ans 2000, “las victimas foguèron pas cregudas, ausidas, e se considerava qu’avián pauc o pro contribuit a çò que lor èra arribat”, çò afortís.
 
Cossí explicar que cèrtas practicas se son perpetuadas al sen d’una institucion coma la glèisa catolica, pr’aquò dotada de poderoses instruments juridics e politics?
 
Per aquesta rason cal comprene la faiçon que la Glèisa a defendut e mes en plaça de legislacions pensadas fòra de l’estat secular.
 
 
La virada del sègle XVIn
 
Lo drech canon —valent a dire l’ensemble de las leis e dels reglaments adoptats o acceptats per las autoritats catolicas pel govèrn de la Glèisa e de sos fidèls— coma instrument juridic es lo miralh de l’autocompreneson de la glèisa catolica, çò es la representacion que la Glèisa se fa d’ela meteissa.
 
Lo drech canon es lo produch d’una longa evolucion que consagra d’un caire sa relativa autonomia pertocant la teologia, e d’autre caire sa separacion de la legislacion estatala.
 
Dins aquel sens, los sègles XVI e XVII constituisson una virada importanta jos l’impulsion sustot de la Reforma protestanta e mai largament de las teorias regalistas que defendon l’absolutisme de l’estat, sorsa unica de sobeiranetat.
 
Dins aquel contèxt, lo reflux del drech canon es a l’encòp qualitatiu e quantitatiu.
 
La glèisa catolica es regida e organizada per sas pròprias règlas, elaboradas e promulgadas pel papa. Mas lo camp d’aplicacion del drech canonic es estat progressivament rabotat pel drech estatal. Dins l’Alemanha luteriana, la glèisa protestanta es estada despossedida de son drech a fabricar e a aplicar sas pròprias leis dempuèi lo sègle XVI, l’estat es doncas desenant lo sol legislator.
 
Las glèisas son tractadas coma de collègis que possedisson pas cap de sobeiranetat per elas meteissas. D’efièch, segon las doctrinas regalistas, lo drech eclesial es pas un drech originari e la Glèisa es pas una societat extèrna, mas una corporacion dins l’estat. S’agís d’una societat d’egals que dispausa pas de poder intèrne e qu’exercís pas cap de sobeiranetat.
 
 
La Glèisa, egala de l’Estat
 
En reaccion, los canonistas alemands preocupats de defendre las prerogativas de la glèisa romana espandiguèron la teoria de la Glèisa coma “societat inegala”.
 
Es inegala perque, coma l’estat, es deteneira de sobeiranetat, contràriament als autres collègis e corporacions qu’existisson al sen de l’estat e que son egals entre eles, coma las comunautats de mestièrs e las associacions de personas.
 
Lo drech public eclesiastic nascut de la confrontacion dels canonistas catolics amb los modèrnes a fin finala agut un destin universal. Importat a Roma e ensenhat dins las facultats pontificalas, patiguèt d’evolucions semanticas. La societat inegala ven societat perfiècha, puèi, mai tardivament cap a la fin del sègle XIX la glèisa catolica “societat perfiècha”, independenta del poder civil, tend a s’impausar coma l’egala de l’estat.
 
Aquela concepcion societala d’una glèisa autonòma a respècte de l’estat se retròba en filigrana dins lo Còde de drech canon de 1917. Sa constitucion de promulgacion Providentissima Mater Ecclesia definiguèt tre la primièra frasa la natura d’una glèisa creada pel Crist amb totes los atributs d’una societat perfiècha. Encara aquí la glèisa catolica s’impausa a las societats e als estats coma persona morala instaurada per Dieu.
 
 
Un cambiament juridic prigond
 
Mas la societat perfiècha tala coma es estada fargada dempuèi lo sègle XVIII fins al començament del sègle XX correspondiá pas pus dins los ans 1960 a las concepcions de l’estat e a l’eclesiologia de l’epòca.
 
A partir del Concili Vatican IId, la Glèisa reconeisserà progressivament coma partenari non pas un estat sobeiran concurrent de la poténcia religiosa, mas un estat al servici de l’òme que garentís los dreches de l’òme e doncas de libertat religiosa.
 
A primièra vista, la concòrdia amb un estat nèutre passa ara pel drech comun de la libertat. Mas la libertat religiosa de la glèisa catolica resulta segon la doctrina catolica dirèctament de Dieu. La Glèisa es d’efièch portaira d’una libertat originària/jus nativum dont l’estat secular a pas la capacitat d’apreciar los fondaments.
 
Lo Còde de drech canon de 1983, que coneis pas la separacion dels poders, romp pas amb los principis que regiguèron la redaccion del Còde de 1917, e mai la doctrina insistisca desenant sus un apròchi mai teologic que juridic del drech canon.
 
Aquò dich, la glèisa catolica a pas abandonat l’idèa de societat perfiècha. Aquela continuitat es perfièchament identificabla, e mai lo vocabulari patisca un cambiament teologic. Dos canons del Còde de drech canon de 1983 afirman la plaça de la Glèisa dins la societat.
 
Lo canon 113 confirma l’origina divina de las personas moralas que son la glèisa catolica e lo sèti apostolic mentre que lo canon 747 dins son paragraf primièr revendica son “drech innat, independent de tot poder uman, de presicar l’Evangèli a totas las nacions”. Aquel meteis canon precisa que sola la Glèisa a lo drech innat e pròpri de sancionar los fidèls delinquents malgrat qu’aquò empache pas un jutjament per una jurisdiccion civila.
 
 
Privilègi del fòr
 
La revendicacion de l’immunitat del fòr civil o privilègi del fòr eclesiastic per la glèisa catolica al sègle XIX, es a dire lo drech pels clèrgues d’èsser jutjat per una jurisdiccion de la Glèisa e non per la justícia seculara, es estada formalizada dins l’encastre de la doctrina de la societat perfiècha.
 
Totas las causas temporalas dels clèrgues, que sián civilas o criminalas, apertenon al fòr eclesiastic e devon èsser jutjadas per un tribunal eclesiastic. Los laïcs non pòdon pas exercir de poder suls clèrgues en rason del caractèr sagrat d’aquestes. Fòrça mai, son previstas de penas canonicas sevèras coma l’escomenge pels clèrgues e los laïcs que citan de clèrgues davant un tribunal eclesiastic. Enfin, cap de clèrgue pòt pas renonciar a aquela immunitat que relèva, segon lo Concili de Trent e los tèxtes pontificals del sègle XIX, del drech divin e non del drech uman.
 
La revendicacion del fòr correspondiá a una version sacralizada d’un privilègi estacat a una societat d’òrdre ont los individús èran tractats segon lor estatut e non pas segon lo principi d’egalitat davant la lei.
 
S’a partir del sègle XIX lo privilègi del fòr comença d’èsser suprimit unilateralament per la màger part dels estats reputats catolics, aquò a soslevadas de protèstas papalas e de menaças d’escomenge. En França, lo privilègi del fòr foguèt suprimit per las leis de la Revolucion mas, coma ne testimònian a títol d’exemple demest d’autres los corses dispensats en 1902 al Grand Seminari de Besançon, contunhava d’èsser ensenhat als candidats al sacerdòci dins l’encastre dels corses de drech public de la Glèisa.
 
L’autor d’aquel cors remembra que la Glèisa societat perfiècha a drech de promulgar sas leis, de las interpretar e de las aplicar. De negar aquel drech seriá tornar metre en causa la constitucion divina de la Glèisa. Aital coma o recòrda lo Còde de drech canon de 1917, lo canon 120 dispausa que:
 
“Dins totas las causas tan civilas coma criminalas, los clèrgues devon èsser citats a comparéisser davant lo jutge eclesiastic […] levat que dins cèrtas regions, una autra solucion siá trobada.”
 
 
Un sentiment d’impunitat que perdura
 
Dins lo corrent dels ans 1960 demòra tres estats que lo privilègi del fòr es encara inscrich dins lors tèxtes concordataris: Colómbia, Espanha e Itàlia. Solament Colómbia lo manten après la tenguda del Concili Vatican IId. Mas la desparicion del privilègi del fòr a la fin del sègle XX s’opèra pas sens daissar qualques avatars o traças.
 
Cèrts concordats contemporanèus preveson que l’evesque de l’endrech siá assabentat pels tribunals competents a l’escasença de mesas en acusacion de clèrgues per crime. Transmeton al prelat l’acte d’acusacion e lo jutjament. De còps que i a, lo clèrgue encarcerat es separat dels laïcs e pòt èsser detengut dins un monastèri, aital foguèt lo cas per Espanha fins en 1976.
 
Mai recentament, un cèrt nombre de concordats (Croàcia 1996, Gabon 1997, Bòsnia 2006) preveson una informacion de las autoritats judiciàrias al près de l’evesque quand un clèrgue es mes en causa dins un afar criminal.
 
Un tal arsenal juridic a sens contèsta daissadas de traças e a probablament refortit lo sentiment d’impunitat dels prèires incriminats dins d’afars d’agressions sexualas sus menors, e aquò fins a un periòde recent.
 
La glèisa catolica a cèrtas modificat sos tèxtes dins lo sens d’una franca collaboracion amb los tribunals estatals, e lo modèl de la societat perfiècha desenant incomprensibla pels contemporanèus a jonch lo musèu de las idèas religiosas passadas.
 
Mas la temptacion de reviudar aquela doctrina a pas desaparegut. Subsistís dins los cercles catolics integristas e dins cèrtas “nòvas comunautats” barradas sus elas meteissas e reborsièras a tota intervencion o interrogacion exteriora.
 
 
 
 
Francis Messner
Professor de drech de las religions a l’Universitat d’Estrasborg
Article publicat originàriament en francés dins The Conversation