La setmana passada, se celebrèt lo desen anniversari de la fin d’ÈTA, l’accion armada del movement de liberacion nacionala del Bascoat. Las commemoracions foguèron plan diferentas del costat basco e del costat espanhòl.
 
De son caire, lo coordinator general de Bildu, Arnaldo Otegi, declarèt que planhiá la dolor causada a las familhas de las victimas d’ÈTA en apondent que foguèt quicòm que “jamai non se deviá passar” e se prepausèt de n’atenuar la dolor. Amb el, lo secretari general de Sortu, Arkaitz Rodriguez, confirmèt son engatjament dins lo dialòg e las draias pacificas. Los dos representants de l’esquèrra independentista basca reclaman de contrapartidas amb los presonièrs d’ÈTA. Lor declaracion soslinha qu’après la Conferéncia internacionala de patz d’Aiete, en 2011, ÈTA a complit las exigéncias que li son estadas fachas fins a la dissolucion definitiva.
 
Pasmens, del caire espanhòl totes los representants politics refusan categoricament de condemnar la violéncia de l’estat, e se rebuta totjorn que los crimes dels GAL foguèsson de terrorisme d’estat. Al contrari, qualques elegits se son quitament vantats de lors metòdes per metre lo ponch final a ÈTA.
 
A l’ora d’ara, i a 173 presonièrs d’ÈTA embarrats dins de presons luènh del Bascoat, e mai l’ÒNU denoncièsse en 2004 que l’estat violava las nòrmas minimalas de tractament dels presonièrs. Per contra, los foncionaris publics condemnats per las accions dels GAL son estats graciats e decorats.
 


 
La lucha armada basquista
 
ÈTA es l’acronim de “Euskadi Ta Askatasuna”, que vòl dire “Bascoat e Libertat”. Foguèt una organizacion basca armada e clandestina, que se proclamava independentista e socialista e que sa tòca èra un estat basco liure independent dels estats espanhòl e francés. Èra considerada terrorista per l’estat espanhòl, per l’estat francés, per l’Union Europèa e pels Estats Units. Aguèt un sosten popular fòrça significatiu. Practiquèt la sequestracion e l’extorsion coma metòdes de pression politica, e tuèt, durant son existéncia, 817 personas. D’organizacions umanitàrias coma Amnestia Internacionala an denonciat los crimes d’ÈTA e tanben las marridas practicas de las fòrças de seguretat per reprimir las activitats basquistas, dont entre 4000 e 5000 cases de torturas.
 
Fondada en 1959, en octòbre 2011 anoncièt lo cessament definitiu de la lucha armada en liurant sas armas sièis ans pus tard.
 
 
Lo terrorisme d’estat
 
Los Grops Antiterroristas de Liberacion (GAL) èran un grop armat parapolicièr espanhòl que practiquèt lo terrorisme d’estat per combatre ÈTA e son entorn politic, mai que mai dins lo Bascoat Nòrd e lo Bas Ador, quand la França de Mitterrand aviá mes fin a las extradicions a causa de las violacions dels dreches dels detenguts al sud dels Pirenèus. Demest los crimes mai remarcables del GAL, cal soslinhar l’atemptat contra l’ostalariá Monbar de Baiona e lo raubatòri, la tortura e l’assassinat de José Antonio Lasa e José Ignacio Zabala. L’activitat dels GAL davalèt quand Jacques Chirac venguèt primièr ministre de França en 1986 e tornèt autorizar l’extradicion de detenguts bascos devèrs l’estat espanhòl.
 
Divèrses procèsses judiciaris permetèron, dempuèi 1987, de melhor comprene lo foncionament dels GAL. Lo mai conegut pertòca lo raubatòri del ciutadan ispanofrancés Segundo Marey. En aqueles procèsses se condemnèt a de penas de preson de nauts responsables militars e politics espanhòls, que puèi foguèron graciats e quitament decorats. Del costat francés, la justícia ne jutgèt e n’encarcerèt un trentenat.
 
Lo Partit Popular, quand èra l’opausant del govèrn socialista, critiquèt e condemnèt los GAL. Totun, en agost de 1996, quand lo govèrn espanhòl èra comandat per José María Aznar, aqueste refusèt de liurar als jutges los documents dels servicis secrets que los reclamavan los magistrats per l’enquista suls crimes dels GAL, jos l’escampa qu’aqueles documents afectavan la seguretat de l’estat.
 
Après los GAL, la situacion dels refugiats restacats a ÈTA dins lo Bascoat Nòrd foguèt pas pus la mateissa. D’un caire, d’efièch, los crimes dels GAL afectèron pas solament l’entorn de l’ÈTA mas d’autres ciutadans , e se creèt un tal sentiment de paur al país que lo sector del torisme auriá quitament demandat a París qu’extradiguèsse los detenguts qu’Espanha reclamava.
 
D’autre caire, los GAL poguèron pas metre fin a ÈTA, mas al contrari, obtenguèron que la banda armada basquista, tanben terrorista, ganhèsse de sosten politic e social en Bascoat.