De cap aus ans 2000 comença de’s desvolopar l’idèa de “budget participatiu”. Ua forma de democracia, pertocant las collectivitats territoriaus (comunas, departaments...), qui es censada associar (e en principi interessar) los ciutadans a la vita de la “Ciutat”. En aquestes temps on lo benevolat balha sovent quauques signes de feblèr, on l’abstencion puja regularament a las eleccions, e on la politica es, en màger part, vaduda un vertadèr mestièr, que seré —se comprenem bien— ua de las potingas entà confortar la vita democratica. Egau, los especialistas de l’analisi de la vita politica balharàn lo lor punt de vista.

Equipar tres sits
 
Dens lo departament de las Lanas, l’experimentacion d’un budget participatiu es en plaça per lo dusau còp. En aqueste mes de noveme 2021, las gents qu’an dinc au 28 deu mes, la possibilitat de votar per projèctes presentats dens l’encastre d’aquera operacion organizada per lo conselh departamentau. Que pertòcan pro de domenis e que son sortits d’associacions locaus. Per la màger part, que son idèas d’esquipament (d’un sit, d’un bastiment, etc.), de mesa en valor d’un lòc o d’ua activitat dont s’aucupa, generaument dab fe e estrambòrd, ua associacion. Engüan, l’associacion Gascon Lanas (gropament associatiu per la cultura d’òc dens las nòstas Lanas), presidida per Tederic Cahuzac, qu’a depausat un projècte entitolat “Lo gascon dens l’espaci public”. Que s’ageish d’esquipar dab ua senhaletica plan clara e bien escrivuda en lenga nòsta tres sits departamentaus: lo domsni viticòl d’Onhoàs[1] (Artés d’Armanhac), l’abadia d’Artós[2] (centre departamentau deu Patrimòni a Hastings, dens lo País d’Òrta) e lo musèu de la faienceria de Samadet. Qu’es estat retiengut sus la lista oficiau: lo projècte pòrta lo numerò 16 540 e que correspon au (navèth) canton Ador-Armanhac.
 
 
Perqué e perqué pas?
 
Los portaires d’aquera idèa son partits d’ua constatacion: dens las Lanas, centenats de dròlles e de mainadas que son dens un cicle bilingüe, dens quauques escòlas publicas (Dacs, Gèuna, lo Mont, Lo Bocau Vielh, Magèsc, Monthòrt, Morcens, Sent Martin de Senhans, Tartà...). “Que cau donc, ce pensa Gascon Lanas, qu’aqueths eslhèves (e lors parents) posquin véder la lenga istorica nòsta hicada en valor dens lòcs emblematics deu territòri nòste”.
 
De mei – reflexion personau mes, e pensi, partatjada per los qui son estacats au nòste eretatge “regionau” – tots los qui an, au hiu deus sègles hargat los bèths païsatges deu Baish Armanhac, de Shalòssa o de Turçan, qui causiren de víver en pregar e tribalhar la tèrra au torn de las bastidas (Hastings e autas), o de prestir e còier la fina argela de Samadet, çò que parlavan, cada jorn? Globish or broken english? Chinés o lenga deus bèths monsurs qui comandavan? Donc, com se hè dens mei d’un endret haut o baish toristic o culturau (mes pas sonque...), seré briga escandalós d’afichar clarament lo gascon. Que poderé har escòla (n’es pas necessari d’esperar per enterpréner). Per votar, véder la marcha de seguir sus https://budgetparticipatif.landes.fr/.  La màger part deus ciutadans que votaràn per Internet (cau votar per tres projèctes) mes que podetz tanben votar dens las maisons comunas e los EHPAD on se tròba lo catalòg papèr.
 
Evidentament, que seré estat mélher se, dempuish bèra pausa, lo departament XL (qui n’a pas preu moment de clara politica lingüistica) avossi, de sa pròpia iniciativa, esquipat mei d’un sit public de panèus e indicacions en lenga occitana de Gasconha. Mes, que voletz! las mentalitats ne càmbian pas sobtament, d’un jorn a l’aute. La presa de consciéncia de la realitat lingüistica ne camina per tots e pertot a la medisha velocitat. Qu’es sovent atau dens mei d’ua region occitana, vertat?
 
 
 
 
Joan Jacme Fénié