Los libes que n’atz benlèu pas legits…o que podetz tornar huelhetar. En 2001 – vint ans dejà! – pareish ua edicion d’Ua camada en Itàlia, de Cesari Daugèr. Retorn sus un libe epistolari que rebat ua epòca, ua mentalitat e balha quauques lums sus l’Itàlia de la fin deu sègle XIXu.
A la hèita fin deu sègle XIXu, l’abat Cesari Daugé (o Daugèr), vadut e mòrt a Aira sus Ador (1858-1945) hè un viatge d’un mes, haut o baish, en Itàlia. Qu’es invitat per un amic eclesiastic resident a Roma. A la gara d’Aira, en Tursan, que crompa donc lo son bilhet. E capvath lo piemont pirenenc (Tarba, Montrejau…) puish Tolosa, Lauragués e còsta lengadociana, lo camin de hèr que’u mia entà Marselha, Gènoa e enfin un bèth periple dens la “Bòta”. Que visita non solament la “Vila Eternau” mes tanben Florença, Nàpols, Pompèi e Venècia. Cada jorn, que manda ua o duas letras a sa parentat aturina (lo hrair pastissèr, lo son aute hrair curat, los petits nebots) o aus sons amics felibres (Miquèu de Camelat o Simin Palai) e tanben a son amic musician, lo maestro José Puig y Alsubide, titulari deu gran òrgue de la catedrau d’Aira. A cada estanc, ua missiva (o dus o tres quan demòra mei d’un jorn, a Roma es lo parat de har un petit pertrèit de las causas vistas (Marselha, Mónegue…), deus monuments visitats (que’n i a un heish!) o deus personatges encontrats (Letra XXXVI: “Los cochèrs de Nàpols”) o apecebuts (lo papa especiaument, “lo praube vielhon [Leon XIII, 1810-1878-1903] , que l’i han tot panat e que l’an deishat solet com ua vit despaisherada sus un nhac de tèrra (Letra XIX)”).
Catolic militant – la mendre de las causas per un curat! – lo Daugé n’es pas, qu’ic cau bien díser, d’ua perfèita objectivitat en aquestes temps de vius debats e fremes combats, particularament entre la Glèisa e l’estat italian. La “question romana” n’es pas enqüèra reglada. N’ic serà sonque en 1929 dab los acòrds de Latran entre la Senta Sèda e lo govèrn de Mussolini. Lo papa se considèra com presonèr dens la ciutat deu Vatican e la Maison de Savòia es vista per los catolics los mei virulents com ua usurpaira suu tròn d’Itàlia. Lavetz, l’abat gascon espia dab mesprètz lo Panteon injustament transformat en mausolèu peus reis italians e ignora dab desdenh lo monument (lo Vittoriano, d’estil “maquina d’escríver”) a la glòria de Vittorio Emanuele suu Capitòli, un sobiran qui, ce ditz, “hè pensar au cocut puishque s’anisa en çò deus autes (Letra LII)”.
Pr’amor de la soa ferma e simpla (o quitament simplista) consciéncia deu Bien e deu Mau, lo curat de Sent Anhet e Sarron (dus vilatjòts suu camin d’Aira a Pau dont èra lavetz lo caperan) executa shens remòrs lo paganisme e tot lo panteon antic (Letra XIII: “La Junon […] èra un lèd pigaish, la Minèrva un hisson, e la Vènus ua esparvolada”). Que règla lo compte aus “praubes anglés e alemands protestants [legidors de la Bíblia…] que son esbarrits a l’ombra de la mort, ahamiats de lutz, assetats de fe”). Ne sembla pas tròp assabentat sus las evolucions apareishudas, en particular arron l’enciclica Rerum novarum de 1891.
Aqueras “uelhèras” poderèn aparéisher insuportablas, mes que las cau compréner dens l’ambient e lo mitan d’ua epòca. Lhevat aquestes jutjaments suu hons, la pluma gascona deu Daugé es tostemps viva, alèrta, concisa (Letra LVII per exemple sus Venècia).
En tot, que hè 64 letras de viatge capvath la Peninsula. Qu’estóren probablament un chic modificadas o tornadas escríver au retorn deu viatge. Interessantas que son, totun. D’autant que chic d’autors gascons e occitans en generau – dauguns ne mancaràn pas de’m rectificar, solide – se son atacats a la pròsa e mei particularament a l’estil epistolari aus entorns de 1900.
Quauques cartas postaus gessidas deu hons Daugé aus Archius Departamentaus de las Lanas, vinhetas e dessenhs originaus illustran aquera publicacion completada per 33 paginas de nòtas istoricas o geograficas per esclairar un chic lo tèxte.
Joan Jacmes Fénié
 | DAUGÈR, Cesari. Ua camada en Itàlia(Presentada, metuda en grafia normalizada e espurgada deus francismes màgers per Patric Guilhemjoan. Nòtas istoricas de J.- J. Fénié. Dab l’ajuda de Gilabèrt Narioo e H. Lartiga). Gascon Lanas / Per Noste, 2001, 268 paginas. |
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
# 11 Benvolgut Volapuc, crese que totas las lengas latinas escritas se comprenen, unas mai que las altras; mas lo catalan e l'occitan son a la part centrala en lo mapa de las lengas romanicas., e la comprension de las lengas Oc-Cat escritas es molt gran per los castelhans e portuguesos d'una cultura mejana, pels italians, francesos, sards, romanesos, romanx, piemontesos, lombards, genovesos, venecians... Estam d'acord amb lo que me dius, que se un vol escriure pels gascons o a de poder far, completament d'acord. Sí que volh quicom de panromanic, mas l'interlingua per mi cresi qu'es de maniera naturala l'Occitan e lo Catalan, duas lengas vivas que poden aver un potencial d'uns 25.000 000 de personas se s'escriuen amb uns bons estandards respectius tant escrits coma parlats. Aissò es lo que feren los trobadors.
Mercès per me contestar. Parlam de la lenga Occitana, la forma ua per una es dialectala, e la lenga sabenta s'a d'aprene a l'escola o a las gramaticas pel vostre compte, s' es vol escriure libres, parlar per la tv, la radio. etc. No te dic per parlar amb ton paire e ta maire, los tieus amics, que cadescun xarra coma vol o com li dona la gana. Lo Gascon es un dialecte de la Lenga Occitana e a la vegada se s'escriu correctament segons l'estandard Gascon es la Lenga d'Oc, e forma part de la gran Lenga Occitana Universala. I a diferent estandards de l'Occitan e tots tenen la categoria de lenga, mas no tots los xarrars locals tenen la categoria de lenga.
#10 Tot a fèit d'accòrd dab vos.
A còps que'm vien peu cap l'idea que lo Francesc e posca estar un tròll de l'IBG o deu Coullectiu Prouvènço...
#4 Se volètz quicòm de panromanic, i a ja l'interlingua (encara que i aja de manlèus a l'anglés), l'interlingue, la mundolingue, lo latin sine flexione... Se la gent escrivon en gascon, es pas dins una amira panromanica, es per èsser legit primièr per de gasconofòns. E cresètz que los Romanés o los Sardes entendon quicòm al catalan?
#9 A çò mas, siguessatz pas quauqu'un pauc saquetat mai bradassat emb quela genha de vuelher tot estandardizar tot coma zo fariàn emb una grenla per las chastanhas, blanchidas segur (que chauvets mai borsadas, fai pas mestier)? Après, trobaretz en dire que daus uns vuelhan far secession e de vos ne'n plànher! Quau fadaraud, entau fatz fugir la gent.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari