Espiar las mapas e autes documents deu passat permet de compréner un chic los païsatges de uei. Exemple dab lo bèth atlàs recentament publicat suu Bacin d’Arcaishon e lo País de Buch.

A capvath deu gran maine d’òc, la còsta deu Golf de Gasconha, com pro d’autes litoraus de la Mar Grana (Bretanha, còstas peitavinas de Vendèa, d’Aunis e de Santonja, litorau de Gironda e de las Lanas, arròcas e plajas deu Bascoat, de Biàrritz dinc a Hendaia), es tot au còp atractiva e sovent miaçada. Pro de gents cèrcan enqüèra a venir s’i installar e las densitats demograficas qu’i pujan, lo prètz deu fonsièr e de l’immobilièr tanben, a maugrat de quauques segments qui son – en principi – protegits (per lo Conservatòri deu Litorau per exemple). De mei, començan de préner vertadèrament au seriós las miaças de l’erosion marina, dens un contèxte d’evolucion climatica e donc de montada de las aigas. En particular sus las còstas baishas o suus estrans sablós de la còsta gascona, de Medoc dinc au Bocau Nau on arriba lo fluvi Ador.
 
La petita mar bogesa. En Gironda, lo Bacin d’Arcaishon, alimentat sustot per las aigas d’Èira arribada deus braus de Sabres o de la Hauta Lana (Callen, Lucsèir), es ligat a las Lanas de Gasconha e a la còsta de la Mar Grana. Quan espian la màger part deus microtoponims, qu’es ua evidéncia: “les Sabloneys” (los Sablonèirs) per designar la grana duna deu Pilat, per exemple, “le Piquey” (Piquèir, de “pica” dens lo sens de “duna” en Medoc) sus la peninsula deu Horet (lo “Cap-Ferret”) o lo port de “l’Arros” (arròs: auta nom de la “pèira nhòga” o “garluisha”, gres ferruginós de la lana sablosa) a Gujan Mestràs...
 
Lavetz, quau plaser de virar los huelhs deu bèth atlàs publicat per la Societat Istorica e Arqueologica d’Arcaishon e deu País de Buc sus las mapas ancianas d’aquera contrada tot au còp maritima e forestièra! L’obratge (192 paginas) perpausa mei de 200 reproduccions, mapas sancèras o en detalh minimosament causits: portulans medievaus establits en Itàlia, en Catalonha o en Portugau, mapas beròias mes hòrt imprecisas deus sègles XVI^u e XVII^u establidas per “geografes de cabinet”, o documents barrejats, de mei grana precision, a partir deu sègle XVIII^u. A diferentas escalas, se pòt véder atau, per començar, que lo Bacin qu’a tostemps evoluit, dinc a las annadas recentas. E n’es segurament pas acabat! Sustot deu costat deu Horet (Cap-Ferret), punta de sable hòrt mavedissa pr’amor de las marejas (aperadas locaument “malinas”) e deus brivents litoraus qui renden dangerosas las “passas”[1]. Anar e tornar deu “peugue” (la hauta mar) n’es pas jamei estat ua simpla e tranquilla passejada preus pescaires de la Tèsta o de Gujan on la memòria collectiva guarda lo sovenir deu “Gran Malaür” deu 27 març de 1836: 78 marins negats sus la còsta, deishant quantas familhas dens la pena e lo coarrèr!
 
Aqueth beròi atlàs muisha petits caps d’òbra, dessenhats a la man, dab pro de detalhs qui permeten de comparar dab los païsatges de uei. Per exemple, qu’es lo suberbèth huelh deu cartograf Claude Masse (1708) que representa tot lo Bacin dab los sons estèirs au miei de l’estenuda deus grans crassats hangós (la literatura geografica que’us apèra correntament slikke o schorre, noms d’origina neerlandesa). Mes los “indigènas” de l’epòca avèn probablament dejà aprés a marchar sus la hanha dab los “mastons” quan partivan pescar los crancs o las coscolhas... Auta mapa d’arremarcar, lo “cadastre ostreïcòla” establit en 1894 per lo Ministèri de la Marina: dempuish un quarantenat d’annadas pro de gents, de Gujan, la Tèsta, Audenja o Endarnòs s’èran hicats a har “parcaires” o “parcurs” (com e disen locaument en un maishant gallicisme...) sus tots los crassats de la “petita mar bogesa” (deu País de Buch). Be pagavan, las “gravetas”, ústrias tradicionaus de la contrada qui n’èran pas enqüèra remplaçadas per las “japonesas”(Crassostrea gigas preus scientifics)!
 
Japon, justament... Dab l’arribada deu camin de hèr (1841 dinc a la Mòta, 1857 dinc a Arcaishon), la mòda deus banhs de mar, l’idèa d’arretrobar la santat dab lo clima sanitós e l’aire deus grans pinhadars de la Montanha (la seuva usatgèra de La Tèsta), hòrt de bèth monde comencèt de’s voler installar a Arcaishon, eleganta estacion qui decidí de’s destacar de la Tèsta en 1857. Quauques artistas saunejaires disèvan que la lutz, las aigas e los grans pins hasèvan que lo païsatge se semblava a las arribas de la Mar Interiora e autes ribatges deu “País deu Só Lhevant”... N’imaginavan pas que la densificacion, la holia bastidora, de mau mestrejar, començava, a Arcaishon e dens tota la contrada... Lavetz, que saunejan tanben quan espian lo plan deu lotiment de Pilat sus Mar (grafiat “Pyla” per har exotic) en 1934: vesinas de la grana duna deus Sablonèirs, las societats immobilièras que començan de’s talhucar la grana seuva. Qu’es la grana epòca de la “Còsta d’Argent”, la plan nomenada[2]... Arron, sustot dempuish los ans 1960-1970, la populacion de totas las comunas ribeiranas deu Bacin qu’a pujat dab lo son univèrs de banlèga residenciau a l’infinit on, com e disèvan l’escrivan Bernat Manciet, “ Bordèu se devèrsa a barreis”. Que s’i son bien escaduts a colonizar las Lanas de Gasconha!
 
Joan-Jacmes Fénié
 
   

---

Cartes anciennes du Bassin d’Arcachon publicadas per la Société historique et archéologique d’Arcachon et du Pays de Buch, 2019, 36 € (Contacte: www.shaapb.fr/ o +33(0)5 56 54 99 08).