Saique lo 20 de febrièr de 2022 foguèt una data anecdotica pel mond, mas marquèt un jorn tras que simbolic pel pòble beninés. Quasi 130 ans après que foguèron raubadas, las vint e sièis pèças que forman la colleccion del Tesaur reial de Beanzim[1] tornèron definitivament trobar lor plaça dins lor país d’origina, Benin.
 
Al Palais de la Marina de Cotonou, la capitala economica del país, lo mond s’estrambordèron davant aqueles tesaurs repatriats tres meses abans, e que foguèron expausats per la mòstra «Art de Benin de ièr e d’uèi: de la restitucion a la revelacion». Los tesaurs reials, que tronavan al mièg de mai d’un centenat d’òbras contemporanèas d’artistas benineses o sortidas de la diaspòra beninesa, permetèron als vesitaires de descobrir la riquesa de tres sègles de lor patrimòni artistic. Se la mòstra temporària s’acabèt fa ja doas setmanas, los vint e sièis objèctes demoraràn al país per fin de los expausar darrièr las veirinas del futur Musèu de l’Epopèa de las Amazònas e dels Reis de Dahomey, a Abomey.
 
 
Un retorn marcat per de trabucs
 
En novembre de 1892, la guèrra coloniala que la menava França contra lo reialme de Dahomey s’acabèt amb la presa de la ciutat reiala d’Abomey. Lo rei Beanzim en fugida e lo palais reial en flamas, las tropas francesas del general Dodds pilhèron entremièg d’estatuas de reis antropozoomòrfas, de tròns, de recados[2], e d’autres objèctes del rei de Dahomey. Tornat a París, Dodds ne faguèt donacion al Musèu d’Etnografia del Trocadero.
 
L’istòria d’aquel butin de guèrra èra pas finida: en 2016, Benin demandèt a França que li restituiguèsse aquel patrimòni raubat. La responsa francesa foguèt negativa. En causa, lo principi d’inalienabilitat de las colleccions nacionalas. Calguèt esperar 2017 e lo discors del president francés a l’Universitat de Ouagadougou per que s’evoquèsse enfin la possibilitat d’una restitucion d’objèctes e d’òbras d’art aqueridas pendent lo periòde colonial. Las tractacions entre París e Porto Novo comencèron. Malgrat la borrola que lo debat provoquèt, los parlamentaris franceses votèron fin finala una lei d’excepcion que permetèsse de restituir legalament lo Tesaur de Beanzim als benineses.
 
L’engranatge de la restitucion s’amodèt, mas l’empacha juridica foguèt pas que lo primièr trabuc. Per fin d’aculhir corrèctament aquel tesaur, dos conservators benineses se deguèron formar pendent mai d’un mes al Musèu del Cai Branly que servava la colleccion. En novembre de 2021, après gaireben quatre ans de tractacions, lo Tesaur de Beanzim s’envolèt cap a Porto Novo. Pr’aquò, lo mostrèron pas sul pic. Per evitar la corrosion dels objèctes de fusta, èra necite que s’expausèsson pas sobde a un clima pus caud e pus moste. Tant i a que sortiguèron pas quitament cap de pèça del tesaur reial per la ceremònia que n’oficializava la restitucion, en preséncia del quite president beninés Patrice Talon. La retrobada entre Benin e lo Tesaur de Beanzim esperèt doncas lo mes de febrièr de 2022, amb la dobertura al public de la mòstra.
 
 
Un fenomèn que s’amplifica
 
La restitucion del Tesaur de Beanzim es pas un fach isolat. Dempuèi qualques ans, lo nombre de demandas de restitucion d’objèctes pilhats an crescut, e las manifestacions de Black Lives Matter iniciadas als Estats Units permetèron de sensibilizar l’opinion publica al passat colonial d’Euròpa. Aquò es pas novèl. En 2002, França votèt ja una primièra lei d’excepcion per repatriar lo còrs de Saartjie Baartman en Sud-Africa per que lai la sepeliguèsson. Fins alara, sonque la restitucion de las rèstas umanas prevaliá en Euròpa, malgrat que, dempuèi los ans 1960, mai d’un país, Etiopia e Nigèria en cap, reclamen que lor tornen d’objèctes panats pendent lo periòde colonial.
 
A l’ora d’ara, los ancians païses colonials europèus temptan d’intrar dins un procès de reparacion de las memòrias e de restitucion d’aqueles objèctes pilhats durant la colonizacion. Se fa pasmens forra-borra: totes los païses ne son pas al meteis nivèl e n’i a que son pus reticents. En Portugal, l’Assemblada Nacionala s’opausèt a un projècte en favor de la restitucion d’òbras a sas ancianas colonias. Aquò cacha cèrts expèrts de la question a reclamar una linha directritz de l’Union Europèa, per fin que la question de l’avenidor d’aqueles objèctes se règle sus un plan transnacional. Aquò es de seguir.
 
Pasmens, lo continent african demòra vojat de son patrimòni pròpri, e una màger part dels africans i pòdon pas accedir. Dins lor Rapport sur la restitution du patrimoine culturel africain[3] de 2018, Bénédicte Savoy, professora d’istòria de l’art a l’Universitat Tecnica de Berlin, e Felwine Sarr, professor d’economia a l’Universitat Gaston Berger de Saint-Louis (Senegal), estiman qu’aperaquí del 90 al 95 % del patrimòni african se tròba dins de grands musèus fòra del continent. Se França faguèt un primièr pas endavant en restituir las vint e sièis pèças del Tesaur de Beanzim a Benin, demòra encara un retorn plan magre se lo devèm comparar als 3157 objèctes benineses que lo Musèu del Cai Branly sèrva. De segur, cada repatriacion es de saludar, e devèm encoratjar totas las que seguiràn. Çò restituït fins ara es una gota d’aiga dins la mar, mas esperem que los pòbles d’Africa se pòscan tornar apropriar tot aquel patrimòni raubat.
 
 
 
 
Robin Pitòt