Han Schook es un occitanista de la primièra ora. Quand disi aquò, vòli parlar de la darrièra “renaissença” del moviment nacional occitan, just aprèp 1968. Pendent de decennias publiquèt amb una regularitat metronomica un periodic en Droma. Aqueste portava lo nom de Lo Pitron. Un jornalet a l’encòp cultural e politic. Han Schook es, e demòra, un mestieral inalassable de l’occitanisme dins aquesta conmarca nòrdoccitana un pauc aconsomida, o cal plan dire. Coneis en prigondar la cultura e l’istòria del país. A ma coneissença es lo primièr còp que nos balha a legir un obratge de ficcion. Es de saludar. Es de saludar per çò que la literatura nòstra produsís pas grand causa dins aquestas encontradas nòrdoccitanas.

L’estructura romanesca es, o cal plan dire, un pauc classica. Nos prepausa lo debanament d’una vida, almens lo debanament d’un tròç d’una vida, a travèrs un quasernet de rota. Lo quasernet tengut per un jovent al quite moment ont embraga dins la seuna vida d’adulte. E justament aquesta pontanada de mutacion individuala tomba, per malastre, al moment de la darrièra guèrra mondiala. Un moment plan mal causit per aver vint ans. Mas seriá vertadièrament tròp simple –o mai probablament fòrça complicat– se cadun podiá causir a son grat lo moment e l’endrech per nàisser...
 
Dins una epòca ont Euròpa tota se va trapar a fuòc e a sang, dins una pontanada ont de milions e de milions de personas van èsser desplaçadas de grat o per fòrça; un dròlle, e mai per èsser nascut dins lo fin fons mai escur de la val mai estrecha de las Alpas, anava pas mancar de se trapar al mitan de la mesclanha. Va èsser borrotlat d’un costat e de l’autre, sens qu’age vertadièrament cèrcat a z’o èsser. E mai se... E mai se las causas s’encadenan pas totjorn per asard blos.
 
Pasmens un còp que metes lo det dins l’engranatge, la maquina a sempre tendéncia a te voler manjar tot crus. Subretot quand aquesta maquina es la folia guerrièra dels òmes. Aquò se sap la folia a pas cap de termièra. Es un pauc çò qu’arriva a l’eròi de l’obratge, es literalament engolit pels eveniments. Son “circuit” lo menarà de Glandage a Glandage en passent per Alemanha e Ucraïna. Evidentament qu’aqueste circuit es mai que geografic. Es tanben mai qu’iniciatic, es formator. Un jovent, quasi un dròlle, se’n van, e torna un òme madur.
 
Aquela idèia de far se passejar lo lector dins Euròpa tota es quicòm que m’agrada particularament. Ai idèia que los occitans, coma los autres europèus, an tanben besonh d’espacis grands e d’escambis amb los autres estatjants continentals. Aquel obratge nos daissa prene l’aire fresc que bufa sus las planas continentalas del Levant. Aire fresc que vira sovent a la cisampa que sanglaça.
 
L’escritura del quasèrnet de bòrd me sembla un pauc abrupta, un pauc seca e sempre brèva. Mas correspond d’efièch a las disponibilitats de l’eròi volgudas per l’autor. Pensi que deu èsser la volontat d’Han Schook de balhar una correspondéncia minimala. Minimala, mas de longa precisa que manca jamai res al lector per la compreneson del debanar de la narracion. Al contrari! Los embients son plan renduts, e parli pas aquí unicament de descripcions païsatgièras o psicologicas. Parli de sentits globals que pòdon portar lo legeire a se trapar partprenent d’una situacion o una autra, de tal estament o de tal autre. E es aquí que nos trapam, tot comptat e rebatut, en país de literatura...
 
Han Schook auriá pogut causir de nos contar una aventura a desvolopament constant puslèu que de recórrer a l’artifici del quasernet cronicaire. L’escritura i auriá ganhat en densitat que, o cal plan dire, avem aquí una escritura puslèu jornalistica. Pensi francament qu’un debanament lineari de la narracion auriá tirat l’autor a mai de pregondor literària. Es almens çò que me demorèt en comprenòri quand tampèri l’ultima pagina del libre. Benlèu l’autor i pensèt el tanben? Malgrat aquesta reserva sul biais d’engimbrar lo roman, la tension literària es plan presenta dins l’obratge, e aquò de cap en cima. Pròva de l’engèni narratiu de l’autor.
 
La lenga emplegada es un vertadièr regal, es pas la pena de tornar sul sicut. Han Schook ne coneis totas sas capacitats sabentas e populàrias, d’alhors ne jòga de las unas coma de la autras e sempre amb lo meteis bonaür. Caisèt pas dins l’iperdialectalisme coma d’unes autors se complason d’i anar negar lors legeires. D’aquesta luciditat panoccitana lo podem mercejar. Naseja aquí la consciéncia politica de l’òme le letras.
 
Per contra aquí ont las causas van pas al nivèl de l’accion culturala occitana es sul sicut de l’edicion. Es un pecat qu’aquesta òbra age pas trapat un editor pro endardenat per dire de balhar al public un libre materialament plan presentat. Las edicions del Pitron fasquèron, plan solide, çò que poquèron. Mas visiblament lors mejans foguèron paures e la realisacion libresca que nos prepausa es un volume mal masicotat e mal religat. Visiblament quicòm d’artesenal, fargat a mendre còst. Damatge per la literatura nòrdoccitana que s’amerita melhor.
 
Nos demòra pas mai a desirar qu’aqueste ensag d’Han Schook siá transformat al pus lèu. Dins l’espèra, vos aconselhi de legir aqueste Glandage-Moskwa 41. Me’n dirètz de novèlas...
 
 
 
 
Sèrgi Viaule
 
 
 
 
_____
SCHOOK, Han. Glandage-Moskwa 41. Lo Pitron, 2009. 140 paginas