Tèxte legit
Cada dissabte, gràcias a Clamenç Pech, presentarem dins Jornalet un personatge istoric del país nòstre, extrach de la cronica de Ràdio Occitània “L’occitan del jorn”, que se difusa de diluns a divendres dins l’encastre de l’emission “L’ora del tè” entre 17h e 18h.
Dins la mena dels personatges que daissèron una marca, aqueste n’a semenadas pertot entre Bearn, Bigòrra e país de Fois. Vòli parlar de Gaston III de Foish-Bearn, dit Gaston Fèbus, comte de Fois e sénher de Bearn. Fa partida d’aquelas personalitats que de monde se disputan, compte tengut de son eiretatge. Aquò comença amb sa quita biografia e son luòc de naissença. Se sembla segur que nasquèt lo 30 d’abril de 1331, d’unes dison que nasquèt a la tor Moncada d’Ortès mentre que d’autres dison que nasquèt al castèl de Fois!
E mai la fortalesa foissenca siá luènh d’èsser ridicula dins sa mira d’afortir la poissença dels senhors de Foish-Bearn, es essencialament a la tor Moncada que residiguèt Gaston, puèi qu’es lor residéncia principala. Gaston Fèbus èra l’enfant unic e illegitim de Gaston IId e d’Alienòr de Comenge. Eiretèt d’un fèu trocejat e esparpalhat entre los reialmes de França e d’Anglatèrra. L’òbra de sa vida serà de tornar unificar sos fèus e d’assegurar una joncion entre Bearn e Comtat de Foish… aquò tomba plan: èra nascut al moment de la Guèrra de Cent ans quand las coronas de França e d’Anglatèrra èran mai ocupadas a se combatre que non pas a susvelhar la leialtat dels unes o dels autres.
Consacrèt tota sa vida a preservar sos fèus de la dominacion anglesa o francesa en se fasent leial a l’un o a l’autre. Serà particularament vertadièr amb lo Prince Negre (Edoard de Woodstock, filh del rei Edoard III d’Anglatèrra) amb lo qual ganharà de temps al maximum per prestar omenatge… valent a dire se batre per el. Per o far, caliá provar qu’un omenatge foguèt ja prestat pel passat. Foguèt efectivament ja lo cas en 1290 pel biais de Margalida de Bearn. Gaston daissèt esperar lo Prince Negre duscas a una expedicion desastrosa en 1367 en Castelha per l’aristocrata anglés. Per dintrar dins sas tèrras, l’armada d’Edward en desbaruta deguèt passar per las tèrras bearnesas. Lo Prince Negre s’engatgèt alara a pagar l’avitalhament de sas tropas, çò que volguèt dire de facto que reconeissiá l’autoritat de Gaston sus sas tèrras.
La joncion entre Bearn e Foish s’operèt pauc a pauc en seguissent lo Calhau. Atal lo Gaston III se raubèt pas lo chafre de “Prince de Pirenèus”. A l’oèst, costat aquitan, aquò compreniá Sola, Bearn, Marsan e Gabardan. A l’èst, compreniá Bigòrra, Comenge, Coserans, comtat de Fois e Andòrra… sens doblidar las enclavas lengadocianas entre Albigés e lo país de Lautrec. E quand caliá susvelhar las tèrras, caliá quilhar de castèls per i daissar de garnisons e poder aculhir lo senhor quand passava dins lo canton. Aquò se vei particularament per Bearn amb tot un malhum de fortalesas destinadas a espiar los alentorns. En mai de tot aquel patrimòni bastit, Gaston daissèt tanben un libre sus la caça e tot un fais d’enfants reconeguts o pas. Cal dire encara qu’emmandèt son esposa legitima en causa de dòt incompleta e faguèt empresonar son filh legitim puèi qu’ensagèt de l’empoisonar. Moriguèt en 1391, sens eiretièr dirècte.
Clamenç Pech
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#7 Franc, sabi que sias mai vièlh que non pas ieu, mas pensavi pas qu'eras present a la cor d'en Febus per l'ausir demandar de se faire cridar lausenjas en francés ^^
Aprep "l'indentitat per la lenga" (es un vejaire personau) i cresi pas... Voldria diser que los que tenon pas la lenga, quitament se la volon sarrar s'ameritan pas de se diser "occitan.a.s"... Per tant coneissem totes dos molon de gens (e notadament una certa cantairitz) qu'es la pròva de l'encontrari...
Brica sang, brica sòl, brica lenga... Pas que volontat e enveja d'esser occitan.a (e subretot pas de cultura exclusiva)
En aprofièchi per rebombir, sus quicòm mai sus aquela istòria "d'identitat per la lenga". Charreri fa pas gaire amb joves ariejoeses qu'agueron al bachelierat coma corrector, un "usatgièr que se decidiguèt "Moïse de la lenga" fa qualquas annadas (auria melhor faire de s'acontentar de cantar, qu'aquò lo fa plan). L'òme lor tombèt sus l'esquina del biais "parlètz pas coma los vièlhs, mespresètz la lenga"... Breu avem passat amb d'amics un brave moment de tornar motivar aqueles jovens rapòrt a la lenga (e soi quitament pas segur qu'avem capitat)... S'es aquò que cal per aguer lo dreit de se revendicar occitan, dirai quitament pas "passi mon torn" dirai "lo meu costat "ariejoès tissos a la Febus" me balha l'enveja d'emparar e de diser "Toca i se gausa" ...
Al cap d'un moment, cal veire se la tòca es de salvar la lenga e de la dubrir a totun... O de faire d'elitisme...
(NDR : Balharai pas lo nom del famos "linguista del dimenge" quitament se me pensi que d'unes l'auran reconegut... Tusti pas "ad nominem" sul monde pas present, mas vos aprometi que lo còp que ven que lo vesi... I vau parlar del pais)
#5 Se faguèt lausenjar Gaston Fèbus en francés segon sa pròpia volontat : volguèt èsser lausenjat en francés mailèu qu'en occitan. Mas si que Fèbus èra occitan, per amor que parlava occitan, d'ont que siá nascut. A l'ora d'ara es çò meteis de l'autra man de las montanhas : per èsser catalan, cal parlar catalan. Ni mai, ni mens. Causiguèt l'estandard mailèu que sa fòrma eretada d'occitan per amor qu'aiçò èra la règla (de las Leis d'Amor) per participar als Jòcs Florals d'aqueste periòdi.
Los que son acostumats a participar a de concorses de poesia en francés sabon ben qu'aquò es present dins totes los reglaments de concors literari : lors tèxtes devon èsser establits "en Français" (standard, e pas res mai). E degun non n'es ni susprés, ni estomacat, ni mens encara indignat. Es dintrat dins la "normalitat". Los que vòlon escriure francés autrament escrivon per exemple en picard. Mas per se'n justificar, afortisson que s'agís "dune autre langue", çò qu'es fals scientificament.
Los que me vendràn pretendre que LO (?) gascon es una autra lenga que l'occitan, coma per exemple Guilhèm Molinièr, autor de las Leis d'Amor, o me pòdon sempre cantar. Non me faràn cambiar de vejaire sus aquel punt. A la practica, sabi e esprovi que las fòrmas gasconas de l'occitan son plan segur de ma lenga, e non ai volgut siginificar res de diferent d'aquò, Cedric.
#2 Avetz perfeitament rason. A mai, diriái, e belèu es encara mai grèu, lo Fèbus faguèt pas res per las personas transgenres. E aquò marca mal.
#1 Puta canha Franc, tu tanben vas cabussar dins aquelas discutidas de fins de serada a un comptador ? Lo Febus nasguèt dins Occitania (bon ieu soi de la "team Foish" çaquela soi ariejoès doncas pas objectiu ^^) es doncas occitan. La tòca es pas de parlar de l'occitanista de la setmana (dieu me damna) mas de l'occitan, sus un critèri geografic.
Es vertat que soi pas segur que Gastonèt se seria fach sòçi de l'IEO o del Felibre... E aquò dich, i jetarai pas la peira per aquò, pr'amor del respecte que teni per d'unas seccions localas d'aquelas doas "gasidas" (per memoria, en occitan segon Alibert, "Institution" et "Usine à Gaz" se dison del meteis biais). Se prenem los "eròis" (sic) del mitan occitan, m'estimi mielh un Gastonèt que resistèt a un Raimon que vendèt son cuol a la corona dins l'esper de poder, un còp la crosada acabada, tustar sus sos cosins Trencavel per tornar alargar "son òrt".
A mai entendi pas l'argument "Mas un punt totun negatiu, totun : se faguèt cantar lausenjas de sa persona en francés (medieval, plan segur), çò que tròbi ieu ni prestigiós, ni gaire "occitan", quina que siá la setmana de ne parlar…" Se deman l'Academia Francesa fa una publicacion per citar "lo gran autor occitan Franc Bardou"... I podras pas gran causa... Podras benleu faire un estatut FB o una opinion sus Jornalet per denonciar... Mas pas mai. Aprep òm pòt reprochar a Gastonèt d'aguèt pas reagit suls malhums sociaus... E sabem pas, benleu mandèt una opinion a Jornalet per denonciar las lausejas que volia pas e Farri decidiguèt de las publicar pas... Vaqui, anem faire entau, coma molon d'occitanistas... E se diser que deu esser la peca de Jornalet e Farri.... Aprep benleu òm pòt demander a Clamenç de n'en faire un article sus la Setma... Ah non merda... Exista pas mai...
Las leys d'amour ,que disevan eth gascon lengatge estranh , donc aqueth monde que savevan qu'èra ua lenga diferenta d'era loa eth lengadocian !
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari