Lo Front de Liberacion Nacional Canac e Socialista (FLNKS) a anonciat qu’assitiriá a las reünions convocadas entre lo 7 e lo 15 d’abril a París sus l’avenir institucional d’aquel territòri del Pacific administrat per França. La decision compòrta una cèrta virada a respècte de la posicion de la principala fòrça independentista de la Nòva Caledònia, qu’en octòbre passat boicotèt una autra amassada dins la quala lo govèrn francés considerèt començat lo “procès de definicion d’un projècte per la Nòva Caledònia”.
 

Dins un comunicat, lo Burèu Politic Agrandit del Front Canac afirma qu’es d’acòrdi “amb l’encastre e lo metòde” prepausat per París per contunhar las convèrsas sus l’avenir del país, mas non pas amb lo calendièr. La primièra ministra francesa, Élisabeth Borne, diguèt arunan que lo nòu projècte d’estatut deuriá èsser definit per mièg 2023.
 
Dins son document, l’FLNKS soslinha dos aspèctes. D’un caire, insistís sus la situacion coloniala de la Nòva Caledònia, ramenta que lo referendum de decembre de 2021 —boicotat pels independentistas— aguèt per sol efièch “d’accentuar lo contenciós”, e remarca que, a son vejaire, lo procès entamenada a de sarrar lo territòri vèrs “l’accès a la plena sobeiranetat”. D’autre caire, remembra que lo còrs electoral gelat se pòt pas tocar e qu’o far poiriá metre en perilh la patz en Nòva Caledònia.
 
Lo còrs electoral es un dels grands cavals de batalha dins lo país del Pacific, ont coexistisson tres listas electoralas desparièras: una generala per las eleccions francesas, europèas e municipalas; una mai restrencha per las eleccions provincialas, e fin finala una autra, tanben restrencha pels tres referendums d’independéncia. Los unionistas vòlon eliminar las restriccions de las listas provincialas e dels referendums, que favorisson un cèrt equilibri entre votants unionistas e independentistas, perque excluson una part de la populacion arribada fa gaire de la metropòli. Los independentistas son opausats a l’introduccion de cambiaments, perque comprenon que lo procès de descolonizacion es pas terminat.
 
 
Se centrar sul colonialisme
 
Segon Pascal Sawa, primièr secretari general de l’Union Caledoniana, un dels principals compausants de l’FLNKS, lo “contenciós” amb l’estat es la primièra question que cal abordar, tant per çò de l’estatut “colonial” coma per çò del referendum de decembre de 2021. “I a agut una umiliacion prigonda”, çò ditz Sawa, que recòrda qu’ara non se pòt pas agir coma se res aguèsse pas agut luòc. Los independentistas fan referéncia al fach que França organizèt aquel referendum malgrat que lo pòble canac, en plena èrsa de mòrts causadas per la pandemia de la covid, volguèsse terminar un procès long e complèxe de dòl, enrasigat dins la cultura del país, qu’empedissiá sa participacion normala al vòte.
 
Un còp abordat aquò, segon Sawa, la discussion se deurà concentrar sus la manièra de “sortir constructivament” de l’Acòrdi de Nouméa per “bastir” un autre encastre “que convenga al pòble caledonian”. L’Acòrdi de Nouméa de 1998 faguèt venir possible l’establiment d’una autonomia per la Nòva Caledònia e la tenguda de tres referendums d’independéncia, dont lo darrièr foguèt lo vòte controversiat de decembre de 2021.
 
Lo govèrn francés e los partits unionistas de la Nòva Caledònia vòlon remplaçar l’encastre de Nouméa per un nòu estatut qu’ancore lo territòri a França e n’establisca un embessonatge definitiu. Los partits canacs, per contra, voldrián veire la definicion d’un camin vèrs l’independéncia plena e una procedura per que l’estat transferisca a la Nòva Caledònia las competéncias que, fins ara, París s’es reservat.
 
Lo president francés, Emmanuel Macron, vòl inclure quin acòrdi que siá sus la Nòva Caledònia dins la reforma constitucionala que vòl far aprovar en 2024.
 
 
 
 
Aqueste article es adaptat de Nationalia, amb qui Jornalet ten un acòrdi de cooperacion.