Sustot a comptar deus ans 1990, Jean Lafitte avè un chic segotit lo petit monde gascon. Dab “lo plat vinagrós” de la grafia. Qu’es tornat har topins. In memoriam.
Que vienen d’apréner que Jean Lafitte (Joan Lafita), vadut en 1930, es partit “possar las brumas”, com disen au país d’Arnaudin. D’origina bearnesa per la soa mair, qu’avè hèit ua carrièra de jurista dens las armadas. Mes, l’atge vienut, que’s èra hicat a l’estudi e a la defensa de la lenga nòsta. En region parisenca, on demorè, que frequentèt monde de l’Institut d’Estudis Occitans. Personaument, en 1993, qu’avoi lo plaser de partatjar un momentòt dab eth per un “cors”, au còr de París, a la “Maison d’Erau”, pas luenh deu Quartièr Latin. Quauques mes arron, qu’èra devarat a nòste, au parat d’ua tornada en Gasconha. Dens las Lanas, qu’encontrèt a Trensac Bernat Manciet. “Qu’es un militar…”, me dishot après l’autor de L’Enterrament a Sabres, dab lo son biaish costumèr de deishar enténer e d’esclapotir los uns o los autes.
En aquera temporada, Jean Lafitte s’èra estrambordat deu “Proclam de Pau” (25 octobre de 1993) on François Bayrou, lavetz ministre de l’educacion, s’escridè que “lo temps de la vergonha [per la lenga nòsta] èra acabat”... En 1998, que publiquèt ua navèra edicion deu diccionari de Vastin Lespin e Pau Raimond (qu’estó editat per Princi Negre Editor). Qu’i hicava la transcripcion deus mots (en fèit, las “entradas”) en grafia normalizada occitana. Enqüèra qu’avossi quauques reticéncias a l’utilizar e que, mei anar mei, au hiu deus sons estudis apregondits (dens lo son bulletin aperat Ligam-Digam), la prudèra que’u prenè un chic quan vedè o entenè lo mot “occitan”. Aqueth sabent, justament autor d’ua tèsi a partir deus sons tribalhs de lexicografia, avè paur que lo nòste car gascon estossi engolit, sepelit per lo lengadocian dit “estandard”. Dab consequéncias “sociolingüisticas”, en Bearn en particular, que d’auguns coneishen plan mélher que jo...
Personaument, defensor jo tanben de l’especificitat deu gascon mes aürós d’apréner hòrt de causas deu costat de Lengadòc, de Provença o de Lemosin, n’èi pas jamèi avut paur d’estar avalat e avalit. E, contràriament ad eth, qu’èi contunhat d’emplegar la grafia utilizada dens aquera rubrica. D’alhors, se hèm víver lo gascon (escritura, ensenhament, canta, conversacion, ràdio, creacions barrejadas), que contunharà, e’m pensi, de subervíver. E nos podem neurir sonque de nostalgia? Anem, còp de berret totun, au “Jan de Lafitte”. Qu’aimava la lenga nòsta, aqueth vielh mosquetari. A la soa manèira… Egau, lo monde e la lenga nòsta contunhan d’avançar.
Joan Jacmes Fénié
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Ah, lo Joan de Lafita. Lo trobèi en bèth arribar a l’IEO París en 1989-1990. N’èra lo dinerèr e lo professor de gascon. Aprengoi lo gascon damb eth. Un gascon "normalizat", com s’ac pensava ad aqueth moment : biarnés e damb la grafia classica. Dus o tres ans adarrond, devarèi ende Montpelhièr e encontrèi Josiana Ubaud qui’m presentèt lo projècte Gidiloc. Quan tornèi, lo parlèi deu projècte en tot hornir : ei de plànher qui sia sonque endeu lengadocian. Lo digoi qui seré haseder e agit d’ac har endeu gascon tanben. Ei atau qui decidigot de s’i hicar: se crompèt un Macintosh e un escanèr, e ataquèt la numerizacion deu Palai (puish deu Lespy, etc.) En parallèl creèt DiGaM e la publicacion Ligam-DiGaM. Ne hesoi lo logo...
N’arrecebot pas un arcuelh deus bons deus gasconistas institucionaus: que’u barrèn la pòrta lo Salas-Lostau, lo Nariòu e autes. Ne vengot drin amar. Seguiscot totun lo tribalh de reflexion sus la grafia classica qui ne trobèva pas coërenta. Lo problèma ei que non comprenguèt pas (o non volot pas jamei comprénguer) los principis de basa de la grafia classica, englobadera e prescriptiva a l’uncòp, qui posca estar utilizada ende duas miras diherentas: ende transcríver, au mei pròishe de la prononciacion, o ende ensenhar/escríver, damb ua armonizacion minimau.
Tanben estot polluït, dempuish lo començament deu projècte, per son ideologia politica, nacionalista francesa (çò qui ei normau per un militar retirat). Atau escrigot au préfet deus Pirenèus Atlantics ende denonciar los "dangeirós separatistas" de l’IE ! Solide que’u ajudèt pas a estar ben arcuelhut per los occitanistas biarnés.
En mei d’aquò, jamei non volot pas cambiar d’opinion e utilizèt metòdes dialectics deus dobtós ende justificar sas presas de posicion o conclusions (citacions troncadas e presentadas damb explics tendenciós, etc.) Sordeish enqüèra angot cuélher lo Blanchet ende har sa "tèsi". Ei atau que deishèm d’estar en comunicacion regulara.
En brac, en tot partir d’ua d’idèa de las bonas, tot s’acabèt dens ua cacografia sostenguda per mond qui, com eth, disen haut e hòrt que la lenga ei morta, e per mausabents com lo Blanchet.
En tot cap, que repause en patz, e que sia lo men omenatge l'usança deu gascon qui m’aprengot.
#7 En 2023, tot occitan escrit o parlat que non siá l'occitan estandard de l'Academia Ocictana, vist que que non serà mai, d'ara enlà, eretat e integralament utilizat per totas las activitats de las mai popularas fins a las mai sabetas en familia, non pòt es qu'un mai o mens grand mescladís de totas menas de causas. Mas d'aquò, totòm se'n chauta e cadun fa çò que li plai. S efasètz aquò en francés, vos faretz lèu lèu repairar coma ridiculs. Mas en occitan, lo ridicul non tua jamai. E me trobaretz plan probablament ridicul, encara plan viu per l'ora… CQCD
*beret > BERRET
#9 E pensi tanben que cal comprene l'autor. Es pas un gascon de Bearn e, coma d'autres gascons d'endacòm mai, franc dels araneses qu'an lor modèl pròpri, lo modèl lingüistic bearnés deu quichar sa lenga escricha.
#6 Es un article signat e ai respectat las esitacions de l'autor, que coneissi pas en persona e dont sabi pas exactament cossí pronóncia las P3 del preterit.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari