Qual poirà estudiar e dire un jorn çò que lo riu Viaur e sa valada auràn portat a la literatura occitana? Çò solide es qu’òm s’alassa pas de vistalhar e tornar vistalhar aquela mitica contrada entre Roèrgue e Albigés. E quand un escrivan de la trempa de Robèrt Martí nos convida a i trevar un còp de mai, seriá pecar que de lo i seguir pas. D’alhors, emai per saupre pas dire se Viaur se trapa vertadièrament al centre de la literatura nòstra; siaguesse pas que geograficament, podem afortir que lo riu es quasi al centre d’Occitània. País de contes e de legendas, lo Segalar es estat trevat per fòrça escrivans nòstres e pas dels mens precioses. Dins aquestas condicions Robèrt Martí, que n’es —vòli dire qu’es del país—, podiá pas i far pas. Coma auriá ditz lo Paure Enric Molin “Robèrt Martí es una estela de mai que podem acrancar al cèl de las Letras occitanas”.
 
A prepaus de l’autor, vòli soslinhar tota la reconeissença que li devèm de nos aver porgit a legir pendent de decennias, de mercés a son militantisme per una literatura occitana viva. Robèrt Martí, allòc de se consacrar plenament a son trabalh d’escritura, sacrifiquèt sa carcarrièra d’escrivan per bailejar lo sector “Edicions” de l’Institut d’Estudis Occitans. Un trabalh de l’ombra fastigós que li demandèt competéncia e valentisa. Un trabalh que demorarà per çò que lo libre a aquò d’interessant qu’es material duradís.
 
Mas tornem-ne al Robèrt Martí escrivan. Aquel roman medieval Lo balestrièr de Miramont es un vertadièr plaser de legida. Çò que lo caracteriza es mai que mai una atmosfèra. L’atmosfèra neblosa, fosca e aigadosa qu’ara coneissem e reconeissem a n’aquesta valada misteriosa de Viaur. Lo grand bonur d’aquesta òbra es que Robèrt Martí sapièt i portar una sisa personala e suplementària de secret e d’enigma. Las aigas de Viaur carrejan fantasticament las vidas de las femnas e dels òmes que las acèrcan. Los escrivans son pas excludits del nombre. Dins aquesta comarca de Segalar, de tot temps, la misèria sembla s’anar negar dins lo riu de las aigas fredas. Fredas que son, coma la mòrt. Non pas que la misèria siá estat una especificitat segalivòla, mas dins aqueste airal sembla mai insuportabla qu’endacòm mai. Los personatges, totes los personatges, los de Robèrt Martí coma los de sos devancièrs, que trevèron aqueles travèrses de Viaur portavan en se lo pes d’un malviure irremediablament e diabolicament fatal.
 
Un país qu’es pas estat espanhat per la rudesa del terren, nimai per la dels òmes. Un ròdol ont l’asirança e la folia se venon conjugar amb la pauretat e la carestiá —a mens que siá lo contrari?—. Una mena d’endrech ont lo cèl vos cai sul cap a cara e a crotz. Dins la literatura, e benlèu-ben dins l’istòria, la val de Viaur sembla èsser estada lo racaptador dels proscriches, dels faidits emai qualques còps dels bandits. Mas tanben un asili pels ideioses de tot calibre. Lo coctèl ideal per descabestrar los deliris dels unes e las imaginacions dels autres.
 
L’encontrada foguèt pas esparnhada per la guèrra dicha “de cent ans”. E fai tirar, una sisa de malastres de mai sus una molonada de malurs! Es aquel tarrible episòdi que nos conta l’autor dins son obratge. O fan en desvolopant un ambient vertadièrament engerdable de violéncia e de fatalitat entrevescadas. Coma se la man del diable èra pausada sul país. Lo roman es prenent. Un còp legit lo primièr paragraf, lo libre se pòt pas tornat pausar. Lo legeire es coma embelinat per una atmosfèra pegosa de lordariás descricha amb una causida de mots espectaclosa de precision. Es aquí que residís lo torn de fòrça literari de l’autor: rendre la descripcion d’unes situacions dramaticas amb una naturala economia de mots.
 
Un còp de mai Robèrt Martí, nos balha a legir una lenga a l’encòp druda e leugièra. Avèm aquí de paginas d’una narracion viva e dinamica dins una lenga que raja suaument. Un debit que, per oposicion a las aigas fòlas de Viaur, apasiman. Non soncament aquel roman es un plaser d’emocions repetidas longamai, mas es tanben una òbra literària d’un confòrt de legida rarament egalat dins la literatura nòstra. Coma dins la bona tradicion de l’escritura occitana, las frasas i son cortetas e netas. Lo vocabulari es triat demest lo pus universal e lo pus eficaç. Per nòstre regal, de libres coma aqueste, ne tornam demandar.
 
Vòli acabar aquesta presentacion per convidar lo monde a mirar e remirar las cobèrtas de la colleccion “Atots” entre, a la gròssa, las annadas 1990 e 2000. Son l’òbra de la plasticiana Josiana Daunís que s’investiguèt fòrça amb Robèrt Martí per balhar al public occitan un produch libresc de tria. Las cobèrtas èran a n’aquela epòca coloradas, mirgalhadas e gaujosas. Ai enveja de dire qu’èran ensolhadas. Tot lo contrari de las cobèrtas de l’ostal “Letras d’òc” que son tèrnas e afalidas. La cobèrta es ja un convit. Es una pòrta de dintrada. Se la pòrta sembla la d’una preson, benlèu que lo passejaire aurà pas enveja de la butar.
 
 
 
 
Sèrgi Viaule
 
 
 
 
_____
MARTÍ, Robèrt. Lo balestrièr de Miramon. Edicions de l’Institut d’Estudis Occitans, 2006. Colleccion “Atots”. 135 paginas.