Georges Touchard-Lafosse èra francian (estatjant d’Isla de França). Visquèt de 1780 fins a 1847. Es estat jornalista e escrivan. Mas participèt tanben, de grat o de fòrça, al deliri criminal napoleonian coma “comissari a las guèrras”, valent a dire intendent de las armadas. Foguèt mai que tot un grand erudit. En 1837 publiquèt Istòria dels environs de París en cinc volumes. E per çò que nos interessa, publiquèt en 1851 la fabulosa soma Leire istoric, tanben en cinc volumes, siá mai de 3500 paginas de tèxtes e d’illustracions. Aqueste colossal obratge abraça la descripcion de tot lo bassin de Leire, de sa sorga, al Mont Gerbièr de Jòc, fins a son embocadura, a Nantas. Una entrepresa de las bèlas dins la que l’autor recampa totes los eveniments istorics e las anecdòtas tocant los territòris traversats pel flume. L’edicion d’uèi prepausada per Princi Negue / Edicions dels regionalismes se presentarà jos forma d’onze volumes, çò que per cadun farà mai de tres centas paginas. Vos prepausi de vos presentar d’uèi lo volume primièr que concernís lo percors del flume sul territòri occitan. Son adoncas tocats pel sujècte las comarcas de Vivarés e de Velai.
 
Aqueste primièr volume a, naturalament, l’astre de conténer la prefàcia valabla per tot l’obratge. Francament ai rarament legit un requisitòri tan just, tan precís e tan dens contra París e lo centralisme jacobin. Es bon de remembrar qu’aquelas quatre vertats son estadas escalcidas per un francés e l’encontre de França e escrichas fa ara 163 ans. Dins aquel portisson comença per se’n prene a la premsa franchimanda de l’epòca, mas que, siá ditz en passant, a pas cambiat al jorn d’auèi: “Divisida dins sas manifèstacions religionsas, politicas, moralas, scientificas, literàrias, artisticas, industrialas, combatent jos d’unas bandièras de colors diferentas, torna pas remosar e renosar sas dissidéncias que sus un sol punt: lo denigrament de las províncias”. Lo tot es escrich amb los mots d’alara, mas empacha pas que la frasa ditz plan çò que vòl dire e es plan sentida. A degut far tossir de monde dins las redaccions parisencas. Un pauc pus luènh denóncia l’aclinament dels occitans a s’anar cremar las alas sus las riba de Sèina: “L’inflexibla centralisacion, aranha de las patas longarudas e multiplas, atrach dins sa telaranha, per centenats de mila, los poscalhons umans que, creseguent trobar a París la fortuna o la glòria, venon s’i far embeure”. Un pauc pus luènh dins son prefaci, l’autor denóncia lo pilhatge de çò qu’apèla el “las províncias” pel pofre parisenc: “Cossí qualificar la conducha de tal inspector dels monuments istorics, qu’encargat de la conservacion de totas las bricalhas dels temps esvanits… espedís d’unas veituradas emplenadas d’objèctes d’art, non pas al musèu regional, mas tot bonament a París”. “Tot monopòli, en fach de prosperitats nacionalas, es, segon çò que pensam, una eresia sociala intolerabla. Refusam d’admetre que París se pògue enriquir sus l’esquina de la província”. E s’aqueste pilhatge sistematic val per la “província”, val tanben per Grècia e per Egipte que foguèron victima de la raubariá frenetica de l’imperialisme francés.
 
Se lo long requisitòri anticentralista de Georges Touchard-Lafosse se basa mai que mai sul plan cultural, a pas paur, fa mai cent seissanta ans d’aquò! d’enfaciar lo domèni politic. E mai se deviá èsser ausardièr a la sortida d’un periòde politic coma lo de l’empèri, escriu: “Qual sap se quitament, pus tard, las quitas institucions politicas serán pas modificadas pel destibament d’un sistèma de centralisacion que Napoleon aviá fach talament absolut”. Sabem pas exactament cossí la poderalha parisenca recebèt aqueste plaidejament per la decentralisacion, mas es probable que deguèt far rajar d’escupinha dins los salons del “Tot-París”.
 
Aquel obratge, de fach, parla plan mai que del flume. Es una vertadièra monografia del despartament nomenat “Leire Naut” per l’Estat imperialista, e que per ieu es la comarca de Velai. Tot i passa: l’istòria, la geografia, la geologia, la religion, l’economia agricòla e industriala, la cultura e las arts, etc…  Es probablament la primièra monografia tan completa de la comarca.
 
Per çò que tòca a la lenga parlada dins lo país, l’autor nòta qu’en Velai se parla “la lenga romana”. lo mot d’occitan èra pas vulgarizat a n’aquela epòca, mas Georges Touchard-Lafosse aviá pro de coneissenças en lingüistica per se mainar qu’efectivament se parla en Velai una lenga autra que la francesa. Balha quitament un escapolon de mots que poguèt ausir al moment de son viatge en tèrra velava: ola e vèspre per exemple.
 
Tocant a l’istòria, evòca cronologicament totes los periòdes e demest aquestes, plan solide, lo periòde visigotic. Remembra cossí la corrupcion èra reprimida dins lo reialme visigòt. D’efièch: “D’unas penas sevèras èran prononciadas contra los governadors, jutges o oficièrs de las talhas qu’avián exigidas qualquas retribucions non legalament exigiblas”. E l’autor de s’esclamar: “Fòrces magistrats dels temps modèrnes deurián se penetrar dels principis del Còdi Visigòt”. Sens comentari!
 
Al sègle VII la creissenada (per oposicion a la crosada) dels musulmans pugèt fins a Velai ont l’abadiá de Sant Chafre foguèt mesa a fuòc e a sang: “Tre lo temps de sa fondacion, los sarrasins faguèron una incursion funèsta dins l’abadiá de Sant Chafre. Lo creissent de l’islamisme remplacèt un temps lo signe de la redempcion dins las muralhas d’aqueste monestièr bassacat, e la sang de Sant Chafre ragèt al pè de l’autar, profanat pels infisèls”.
 
Dins aqueste obratge se tròba la descripcion detalhada d’unes monuments arquitecturals de las vilas e dels vilatges travèrsats pel flume. Per exemple es raportat un estat complet de Nòstra-Dòna del Puèi. Per maitas precisions a n’aquel prepaus, l’autor eisita pas de citar d’unas sorgas fòrças ancianas. Entre maites, fa referéncia als trabalhs de l’abat Leboeuf e als de Prospèr Mérimée que, coma cadun sap, es estat inspector dels Monuments Istorics. De çò que pòt constatar el de visu, e de de çò que sap de la construccion de l’edifici, En Touchard-Lafosse prepausa al legeire una espepissada menimosa d’aquela glèisa puèichòla.
 
Un plan long capitol del libre es consacrat a l’istòria de la vila del Puèi, capitala de Velai. Una ciutat de tot temps frequentada pels pelegrins que s’i venián avodar a la Verge abans de prene lo bordon e de s’encaminar sul camin de Sant Jacme de Compostèla. Mas, en mai dels romieus, lo santuari èra trevat pels “grands” de l’epòca. Princis, reinas e reis s’i preissavan per far lors devocions a la Verge Maria. Aquel monde “de la nauta” daissavan sempre qualquas donacions que fasián del Puèi de Velai una ciutat relativament rica. Aquò durèt practicament fins al sègle XVIII.
 
Curiosament, Velai apartenguèt de temps a Lengadòc. Aprenem que de 1439 fins a 1543 los Estats-Generals de Lengadòc s’i acampèron pas mens de dètz-e-uèit còps. Al musèu del Puèi se trobava, al moment ont Georges Touchard-Lafosse escriguèt son libre, un parelh d’esperons que lo comte Raimond V, partent per la primièra crosada, pengèt en manièra d’ex-voto a l’autar de l’illustrissima abadiá de Chas Dèu. Qual sap s’aquestes equipaments equèstres s’i troban encara d’uèi?
 
Per çò qu’es de l’armonia dels paisatges e l’empèut de bastidas nòvas dins aquestes, lo problèma existissiá ja fa 160 ans. Aquò malgrat que lo beton non existiguèsse a l’epòca. L’autor parla la compausicion dels paisatges tal coma o fariá lo poèta: “Tablèu sus lo qual los sègles vièlhs son venguts getar qualques traches que s’i armonisan plan, tre que la vista fa abstraccion de qualques bastiments modèrnes, denonciant un gost pauc consirós de son desassortiment amb l’efècte general”.
 
Pòdi pas acabar de parlar d’aqueste libre sens dire un mot subre las illustracions que lo meton en valor. Se cal ben imaginar que lo libre foguèt publicat abans la creacion de la fotografia. Alavetz, los autors e editors avián pas d’autres mejans que de far seguir e far trabalhar de dessenhators. Aital, de mercés a n’eles, avem una idèia, tan precisa que possibla, de çò qu’èran los monuments en Velai a començament del sègle XIX.
 
Un libre pels afogats d’istòria nacionala nòstra.
 
 
 
 
Sèrgi Viaule
 
 
 
 
 
_____
TOUCHARD-LAFOSSE, Georges. La Loire historique – Ardèche & Haute-Loire. Edicions Princi Negue e dels Regionalismes. Acabat d’imprimir en novembre de 2012. 235 paginas.