Un còp de mai es una represa de las edicions Regionalismes/Piremonde/Princi Negue. Disi plan una represa e pas un reprint (reimpression en facsimil d’un obratge agotat). Amb la represa, lo libre es tornat mes en pagina dins una presentacion agradiva que correspond a las necessitats de nòstre temps. Es un trabalh d’edicion net e professional. Aquel ostal d’edicions Regionalismes/Piremonde/Princi Negue, bailejat per Eric Chaplain, a l’art e la manièra de desenterrar d’obratges que sens aquò, demorarián perduts per totjorn. Los arnhoses e los repotaires mancaran pas de far remarcar qu’aquò li còsta pas res per çò que los libres son tant ancians que i a pas mai de dreches d’autors a pagar. E justament! Dins los obratges tombats dins lo domèni public (70 ans aprèp mòrt de l’autor) i a un fum de palhetas a traire de la molonada dels volumes que, cada ans, càison dins lo domèni public. Es pas de creire lo nombre d’aquestes obratges qu’an mai o mens a véser amb l’istòria, granda o pichona, d’Occitània. Disi pas que tot es bon e que tot se val. Simplament cal anar al pialòt e far la tria. E çò qu’es encara consumible e qu’a un interés per nautres, o cal reciclar. Podètz créire que n’i un fum que nos farián encara besonh e que malurosament riscan de se pèrdre. Mas pensi qu’Eric Chaplain velha a tirar del molon çò melhor, e mai se –solide– o pòt pas tot tornar publicar. D’istorians de tot temps Occitània ne jasilhèt. D’istorians e de romancièrs (qualques còps los dos a l’encòp) occitanistas, tanben. Aquel trabalh d’anar sompartir lo blat e l’iraga dins la molonada del libres tombats dins lo domèni public deu èsser apassionant. Mas ieu me contenti de legir çò que pareis tocant lo domèni occitan. E, tanplan, ensagi de vos parlar de çò que legissi.
 
Un libre sus Gaston Fèbus, lo fabulós princi occitan, pensatz s’es cocanha! lo podiái pas mancar. E mai s’es estat escrich per un autor qu’èra pas istorian de formacion. Bernat Nabona, biarnés cap e tot, ensagèt de far una carrièra literària a París, e mai i capitèt mai o mens. Mas volguèt tornar al país per cultivar la vinha. Aquò li foguèt fatal. Coma cadun sap, e l’interessat o deviá saber, se pòt pas èsser bon escrivan, bon pintor o bon cantaire en defòra de París. En un mot, òm pòt pas èsser bon en defòra de París. Mas daissem los parisencs a lors pesolhs e tornem-ne a Bernat Nabona.
 
Es estat mai que mai romancièr, mas coma èra estacat a sa tèrra mairala, podiá pas mancar d’èsser embelinat pel personatge de Gaston X, dich Fèbus. Probablament que trapèt pas lo biais de l’inclure dins un roman; alavètz, entreprenguèt de legir tot çò que s’èra escrich sul princi occitan abans 1930. De fach, son libre es pas qu’una compilacion-interpretacion de la vida del fièr biarnés. Una mena de digest, per far un anglicisme, dels estudis pareguts sul sicut. Son obratge es pas, a parlar plan, un libre d’istòria. Pogís pas res de nòu e de primièra man dins lo domèni. D’alhors, en fin de volume, l’autor, amb una bibliografia espessa, balha sas sorgas. Es pas tanpauc un elògi beat al princi dels Pirenèus per çò que l’autor demòra dins lo domèni de “l’estricta interpretacion istorica”, se gausi dire. Lo personatge es talament eroic e romanesc que fariá, e fa, lo bonaür de totes los escrivans e legeires occitans.
 
Dins son prefaci, Bernat Nabona balha la color de son cèl: “Gaston Fèbus es lo simbòl d’un nacionalisme de lenga d’òc, e particularament aquitan, al qual manquèt per se constituir en estat duradís, una seguida d’òmes egrègis de la trempa del nòstre eròi. Aqueste Sud-Oèst, ont regnèt, èra pas francés ni de raça, nimai de lenga”. Coma diriá l’Autre “lo la es balhat”. Bernat Nabona constata e denonciá la propaganda imperialista dels istorians franceses: “Siem suspreses de çò que nòstres istorians contemporanèus consacren pas que qualques règas a Gaston Fèbus. Probablament, aqueste princi de sang capeciana, vassal del rei de França per mantunes comtats, sobeiran en Biarn, lor apareis coma una mena de rebèl, e comprenon pas la siá grandor. Se plaçan sens relambi del punt de vista de França. E per França entendon París e son parçan”. A mon vejaire, es justament per çò que lo istorians franceses coneisson tròp plan la grandor de Fèbus, aquel egrègi resistent a l’imperialisme francés, que ne vòlon pas parlar. Regetan tot çò qu’es centrifugue.
 
S’èra pas estat lo drama de son filh unic que temptèt de l’empoisonar. S’èra pas estat que l’assassinèt de sas pròprias mans; es probable, segon una interpretacion tras que plausibla de l’autor, que Gaston Fèbus auriá restablit lo reialme d’Aquitània per son compte. Aviá los mejans financièrs e militars de batre e los angleses e los franceses. D’ont mai que sa granda potença, èra l’estacament de tot l’Oèst occitan a sa persona. Totas las vilas gasconas e langadocianas, de l’Ocean al Ròse, demandavan sa proteccion. Lo reviscòl del reialme d’Aquitània seriá estat d’ont mai aisit qu’angleses e franceses, de longa, se fasian la guèrra. Mas sens eiritièr, endolorit pel drama familial, lo fièr e independent princi de Biarn e comte de Fois, metèt en sòm sas ambicions politicas. A posteriori, podem dire qu’es estat damatge per Occitània. Un reialme perenne en Aquitània auriá agut unas consequéncias evidenta sus l’avenidor politic d’Occitània tota.
 
Entre milanta causas interessantas dins aqueste obratge, al bestorn d’una pagina, s’i apren qu’en 1389, lo poder francés es talament despotic en Lengadòc que 40 000 lengadocians emigrèron en Catalonha. Es pas d’uèi que los occitans pagan lo benaise dels parisencs!
 
E mai s’aqueste obratge es ara un pauc datat, e a defauta d’aver melhor, perqué pas lo revirar en lenga nòstra? Poiriam de longa demorar los brases crosats en esperant qu’un jorn un istorian occitan nos sorte, de primièra man, un obratge sus Gaston Fèbus dins la lenga del Princi del Pirenèus. Me sembla puslèu que se volem bastir, avem quicòm mai a far que de demorar los braces balin-balants.
 
 
 
 
Sèrgi Viaule
 
 
 
 
 
_____
NABONNE, Bernat. Histoire de Gaston X "Febus". Edicions Pyrémonde, 2010. 172 paginas.