Se ten uèi en Aran una dobla eleccion. A mai de las eleccions municipalas, que se debanan dins tot l’estat espanhòl, los araneses vòtan tanben per lo Conselh General, es a dire, per lo govèrn del país que foguèt restaurat en 1990 après 156 ans d’inactivitat, e que se refortiguèt en 2015 amb la nòva Lei d’Aran.

Unitat d’Aran, formacion restacada al Partit Socialista, vòl manténer la majoritat absoluda al Conselh General. La sindica actuala, Maria Vergés, es candidata pel primièr còp e tanben o es la candidata de Convergéncia Aranesa, Ròsa Salgueiro. A mai dels dos partits egemonics, ongan ensajaràn de combatre lo bipartidisme Aran Amassa e lo Partit Renovaire d’Arties e Garòs

Maria Vergés venguèt sindica d’Aran en octòbre de 2020 quand son predecessor Francés Boya quitèt lo govèrn d’Aran per ocupar una nauta carga dins l’administracion del govèrn espanhòl.

Ròsa Salgueiro es la nòva candidata de Convergéncia Aranesa après la mòrt arunan de l’èx-sindic Carlos Barrera, que presidiguèt lo partit pendent 20 ans. Ara Salgueiro cèrca de melhorar los resultats de fa quatre ans.

Aran Amassa es un recampament d’esquèrra que se presenta en aquestas eleccions amb Esquèrra Republicana de Catalonha. Ongan cèrca d’aver una representacion al Conselh General.

Lo Partit Renovaire d’Arties e Garòs aguèt un conselhièr de 1999 a 2019 que sostenguèt Unitat d’Aran. Fa 4 ans obtenguèt pas cap de representacion. Ongan torna presentar José Antonio Bruna coma candidat.

En tot se presentan 18 candidaturas de quatre partits. Los 13 conselhièrs s’elegisson dins los terçons, division administrativa istorica d’Aran, en rason de 2 per Arties e Garòs, 4 per Castièro, 1 per Lairissa, 1 per Marcatosa, 2 per Pujòlo, 3 per Quate Lòcs.

Al nivèl municipal, Unitat d’Aran baileja ara sièis de las nòu municipalitats, del temps que Convergéncia Aranesa es lo partit majoritari a Arres, Bausen e Naut Aran. Aran Amassa a de representants dins los conselhs municipals de Les, del Naut Aran e de Vielha.

A l’ora d’ara, lo Conselh General es compausat de nòu conselhièrs d’Unitat d’Aran, dont la sindica, e quatre de Convergéncia Aranesa.

Lo Conselh General d’Aran

Lo Conselh General d’Aran es l’organisme de govèrn e d’administracion d’aquel país occitan, integrat per tretze conselhièrs, dont un es elegit coma sindic d’Aran.

Aquel autogovèrn lo definís la lei d’Aran, que legifèra los organs del Conselh General d’Aran, lo foncionament, lo regim electoral, lo drech civil aranés, l’organizacion del territòri, las politicas d’egalitat, l’educacion, las infrastructuras, la seguretat, la santat, etc. Se definís tanplan las relacions del Conselh General d’Aran amb lo govèrn e lo Parlament de Catalonha, e lo finançament per far venir possible tot aquel autogovèrn.

Los terçons

La Val d’Aran se devesís en sièis terçons: que son la division geografica pròpria del país, qu’a foncionat administrativament quand lo Conselh General es estat en vigor, çò esde 1313 fins a 1834 e dempuèi 1991.

Inicialament èran tres demarcacions, que doncas lor dison “terçons”. Mas al sègle XVI cada terçon se subdevesiguèt en dos sosterçons, qu’an, pasmens, mantengut lo nom de terçons.

E mai pendent los 156 ans d’abolicion del Conselh General perdèsson lor foncion administrativa, los terçons contunhèron de manténer tradicionalament lor valor identitària. An una valor tan simbolica qu’en 1977 se constituiguèt una associacion nomenada Es Terçons per defendre la restauracion del Conselh General d’Aran dins l’Estatut d’Autonomia de Catalonha.

Las comunas

Per quant a la division municipala, los terçons son pas brica respectats. Cal dire que l’administracion municipala es impausada per l’estat espanhòl, del temps que lo Conselh General es definit dins l’Estatut d’Autonomia de Catalonha, e desvolopat amb la Lei d’Aran aprovada pel Parlament catalan, en seguida de las revendicacions aranesas.

Los conselhs municipals d’Aran son bailejats per la figura del “baile”, qu’es lo cap de l’executiu de la municipalitat. Amb el i a los cònsols (tanben escrich còssos), que son los conselhièrs municipals.

En Aran i a 9 comunas, dont doas correspondon en superfícia a la mitat del país: lo Naut Aran e Vielha e Mijaran, que prenon dos terçons caduna. Las autras 7 municipalitats son Bossòst, Les, Canejan e Bausen (Quate Lòcs) e Vilamòs, Arres e Es Bòrdes (Lairissa).