Nos levèrem d’òra, aqueste dimenge 30 de julhet, per quitar la Gran Lana e arribar a temps enter Bearn e la Baisha Navarra, en Sola (Zuberoa o Xiberoa en basco). Mei exactament a Urdiñarbe (Ordiarp en grafia administrativa oficiau “franchimanda”, se gausam díser). Engüan, lo vilatge es lo on se debana la tradicionau pastorala qui, cada estiu, es apitada per ua comuna diferenta de las tres zònas de Sola[1]. Portadas per la glèisa catolica, las pastoralas son evidentament eretèiras com alhors d’ua tradicion orau medievau. Que son senhaladas au sègle XVIII^u, mes la lor arrenavida[2] arriba sustot au debut deu sègle XX^u e que’s confirma dempuish los ans 1980.

Ambient

Poblat oficiaument de 543 abitants (chifras de 2020), lo territòri tot en longor deu vilatge s’estira sus 2971 ectaras, deus retortelhs d’Arangoreneko Erreka (a 170 mètres d’altitud) dinc aus penents cobèrts de bòscs de las Arbalhas, a mei de 800 m. Dempuish quauques jorns, lo monde qu’i son mobilizats per aprestar lo centre deu borg, près deu charmant plèir, traucat per l’arriu, au pè de la glèisa enrodada deu son segrat: tribunas metallicas sus la plaça deu fronton, estanquets on associacions perpausan beuratges e taloak, autament dit crespèras de haria de milhòc e de blat que plenhan dab ventrèsca o hromatge. A quauques camadas, ua grana pradèra per las autos.

A 10h petantas, plea qu’es la glèisa Sent Miquèu. Que pujam a la tribuna de husta on d’ordinari s’installan los òmis e la corala. Mes, uei, tot lo monde s’i pòt installar e cantar: liberets dab los cantics en euskara son a disposicion. Vam poder repréner a l’unison los refranhs e quitament coblets. De bon prononciar es l’euskara; n’i a pas grans trabucs, ja qu’en Sola, segon los especialistas, l’influéncia deu gascon tanhent se hè sentir per l’accent tonic o per la caduda deus r enter las vocalas[3].

La ceremònia comença per l’arribada de la tropa deus actors de la pastorala, dab drapèus, dançaires e personatges barrejats, dab bèras daunas elegantas e quitament sordats en feldgrau e cascos de punta o “Peluts” en blau orizont. Mentre que, com pertot, la practica religiosa a baishat en vila e en mitan rurau, la missa es incontornabla. Deus mots de bienvenuda au predic e a l’“Ite, missa est”, pas un mot de francés. Que càmbia de quauques missas en gascon seguidas en las Lanas o alhors on lo caperan se sent obligat – alienacion costumèira en país d’òc – de doblar en “lenga de la Republica”… “Pour que tout le monde comprenne”, ce ditz lavetz, quasiment vergonhós. Ací, a Urdiñarbe, aqueras prudentas precaucions, son briga necessàrias. Totun, lo  curè confèssa qu’aimaré véder lo sent lòc tan plen cada dimenge…

Au truc de la gaha, qu’èm reünits dens ua grana taulejada adobada per valents benevòls, parents de dròlles de l’ensenhament bilingüe per ua bona part. Enter 2 e 3 òras deu vrèspe, la horrèra s’apitrangla suus escalons. En bas, en permèira rengada, qu’arreconeishen quauques personalitats politicas: lo maire d’Auloron, lo deputat Echaniz (oficiaument “Inaki” per l’Assemblada Nacionau qui evidentament n’arreconeish pas lo tilde normau de son nom, Iñaki) o quitament Joan de Lassala, complet-veston gris e caravata roja, aparentament tostemps dens son ròtle de tòcamaneta. Pro de monde (1500 plaças) per aquera permèira representacion, quitament vesins vienuts de Navarra o de Guipuscoa. Que comença dab un chic de pluja mes, per astre, lo cèu se desperraca rapidament e la pastoralaSibastarrak[4](“los deu vilatge de Sibas”) es aviada.

Ua epòca de las duras

Escrivut per la joena Maritxu Negueloua, l’espectacle (un vintenat de scènas, entercopadas de danças, tres òras de long) evòca duas figuras de comptar dens l’engatjament politic e educatiu deu Bascoat: las d’un hrair et d’ua sòr, Jean de Jaurreguiberry (1880-1953) e de Madeleine de Jaureguiberry (1884-1977)[5]. L’un es mètge, l’auta regenta. Tots dus que’s i hèn per ajudar los qui son trucats per lo malaür[6]. Dab los mejans de l’epòca, qu’ensajan d’alertar las autoritats o meilèu las “consciencias” de l’epòca; d’on l’aparicion de Claude Bourdet, de Jacques Maritain e deu (gascon?) François Mauriac, vestit de son costuma a verduretas… Influéncia e ligams, evidentament, de la Glèisa sus la societat basca.

Totun, lo lor engatjament, sustot lo de la “Madalena”, se hè sustot per la defensa de l’euskara. La valenta regenta, en ligason dab l’abat Piarres Lafitte (linguïsta e academician basco, 1901-1985), se mobiliza per las hemnas e sustot per l’ensenhament de la lenga. Que fonda lo movement Begiraleak(las Guardianas) e dens los ans 1950, qu’es tostemps activa per ensenhar l’euskara en Hauta Sola o au musèu basco de Baiona[7]. Qu’es quitament decorada deu riban vriulet de las …Palmas Academicas. Que disen que seré a l’origina de las escòlas immersivas, las ikastolas, qui contribueishen, qu’ic saben, a sauvar lo basco. D’on, dens aquera pastorala Sibastarrak qui n’amaga pas lo son engatjament abertzale (patriòta), l’integracion de dròlles qui cantan e son portaires d’espèr.

Ancorada

Solide, aquera tèrra soletina de pastors e de paisans, tanhenta de Bearn, a balhat personalitats qui comptan dens l’istòria basca, literària o non. Qu’es ua tèrra ancorada dens la montanha pirenenca. Luenh de la còsta de las cartas postaus, deus peoples de Biàrritz, de la toristificacion e de l’urbanizacion de mau moderar.

Lo debanament d’ua pastorala soletina es hòrt codificat. Lo tèxte es escrivut en vèrs octosillabics (se pòt seguir facilament dab un liberet bilingüe per los qui ne mestrejan pas l’euskara). Las scènas que s’encadenan dens ua veritabla coregrafia plan ritmada. Causa curiosa: los personatges qu’an un pau, un baston d’aulhèr (lo celèbre makila), per ritmar e escandar cada quatrin. A la fin de cèrts tablèus, los dançaires costumats de la tradicionau mascarada soletina vienen har sauts e garrimbetas sus l’empont mentre que baten los ton-tons e shiula lo txistu (pifre o flabuta aperada tanben “chirula” en Bearn o “galobet” en Provença). Ua representacion qui aliga l’arrespècte de la tradicion e l’inscripcion dens la societat modèrna. Se torna jogar lo divés 4 e lo dimenge 6 d’agost.