Actualitats
Crassats, estèirs, jalas, escorras e sable: la toponimia deu Bacin d’Arcaishon es en linha
Joan Jacmes Fénié
Se coneishem Arcaishon, Endarnòs o l’elegant “Cap-Ferret” (Lo Horet), lo “Bacin” o “Petita mar deu País de Buc” a tanben quauques centenas de noms de lòcs au bèth miei deu domeni maritim. Cada jorn, son cobèrts e descobèrts au ritme de las marèas. D’on e venen? Lo Parc Naturau Marin a demandat a B. Boyrie-Fénié un estudi toponimic. Petita espiada.
Cinc ans a, publiquèren un bèth libe sus las mapas ancianas deu Bacin d’Arcaishon. Mes la “petita mar” deu País de Buc a tostemps causas a revelar. Après quasiment 10 ans de gestacion, lo Parc Naturau Marin deu Bacin d’Arcaishon (PNMBA) estot creat en 2014. L’institucion es ambiciosa: qu’a especiaument per objectius de protegir las zònas maritimas, de preservar la biodiversitat, de contribuir a la coneishença deu patrimòni marin e de promòver lo desvolopament duradís. De hèit, qu’i a de qué har dens aqueth parçan de las Lanas de Gasconha, a un cinquantenat de quilomètres a capvath de Bordèu.
Desempuish mei de 150 ans, quant de transformacions! Banhs de mar a l’origina, ostreicultura, torisme, urbanizacion... E n’es pas fenit se ne credem las informacions de la premsa regionau. A comptar deus ans 1960-1970, la populacion de totas las comunas ribeiranas deu Bacin qu’a pujat dab lo son univèrs de banlèga residenciau a l’infinit on, com e disèva l’escrivan Bernat Manciet, “ Bordèu se devèrsa a barreis”. E pas solament lo capdulh d’Aquitània...
Egau, lo PNMBA a un bèth sit internet qui balha forçadament enveja de descobrir, d’observar los ausèths a la reserva ornitologica deu Teish, de’s passejar dens los estèirs qui serpejan au miei deus crassats, de véder los Sablonèirs (la Duna deu Pilat sus las mapas actuaus) de la punta deu Horet (lo “Cap-Ferret”) estant o d’anar en vaishèth véder las cabanas chancadas. Nautat interessanta, lo sit perpausa un “Atlàs toponimic deus espacis maritims deu Bacin” dens la forma d’ua mapa interactiva preparada per lo geograf Pierre Decoudras, passionat per la vita maritima e la navigacion. Quan clicam sus un nom, apareish ua fenèstra (un pop-up en bon “francés” informatic...) on es explicada l’etimologia deu mot[1].
Grana varietat
Per aqueth tribalh linguistic e istoric, qu’an demandat a Benedeita Boyrie-Fénié de har recèrcas sus cada microtoponim[2] (mai de 350, totun, e tots ne son pas estats portats sus la mapa). Mei d’un es clar: Escourre[3] de la Douane au Horet, Cabaleyrots (cavalèiròts) a costat de la Punta deus Chivaus, Craqueyrots (Craqueiròts) on tròban o trobèvan pro de cracas (coscolhas, cauquilhas)... D’autes, a priori mei enigmatics, son explicats per la toponimista: la punta de Garrèche, lo Bouilla, Mapouchet, Hautebelle o lo Petit Cès.
La màger part d’aqueths microtoponims son gascons, evidentament. N’apareishen pas briga sus las mapas “classicas” actuaus (estossi la de l’IGN). Que’us cau anar cercar sus las mapas ancianas, en particular sus lo hòrt precís document establit per Émile Lapeyre en 1937 per las “escòlas de pesca deu litorau”, e bien segur sus documents mei vielhs. Pro de noms rebatan, aquò se compren, la vita maritima: noms de peish (Congre, la “Mata sardinèira”[4] o Martram (grana raia o Squatina Squatina per los scientifics), estèirs e jalas (“chenaux” en francés), relhèu (natura deu sòu: argela, sabla, arròs[5]), dangèir de l’aiga (Mouille-Coudes...) e ostreicultura.
Recuélher la memòria
Aquera activitat, desvolopada a partir deu Second Empèri, qu’atirèt pro de gents de las comunas de Gujan, la Tèsta, Audenja o Endarnòs per produsir “gravetas”[6]. D’on, pro de chafres, de subernoms o noms tirats d’ua anecdòta: las explicacions o quauques precisions utilas qu’estóren recuelhudas especiaument au près deu Sénat[7], qu’es a díser de la boca deus vielhs pescadors, “parcurs” (parcaires o ostreicultors) o carpentèirs de marina obrant a la construccion de las pinassas o d’autes vaishèts de concepcion mei recenta. Testimoniatges de gran interés! Be seré estat probablament aürós lo felibre Émilien Barreyre[8] (1883- 1944) de véder atau estudiat, lo son “Bacin” aimat!
La presentacion oficiau deu sit que’s harà a Gujan e Mestràs lo divés 5 de julhet(18h-20h, Maison de las associacions).
[1] Com har per anar a la mapa? N’es pas simple: a) https://parc-marin-bassin-arcachon.fr/; b) clicar sus Action puish sus Préserver les patrimoines culturels; c) clicar enqüèra sus Transmettre les noms des espaces maritimes,; e per acabar: Atlas des toponymes des espaces maritimes du Bassin d’Arcachon
[2] Preciosa estot l’ajuda de Francesc Pédemay, gran coneisheire deu Bacin eth tanben e ardent defensor de la lenga nòsta (https://www.jornalet.com/nova/13583/un-libe-de-francesc-pedemai ).
[3]Escorra, deu latin excurrěre: hossat d’on s’escolan las aigas de las letas cap au Bacin.
[4] Dens las permèiras annadas deu sègle XXu, los malinèirs de Gujan-Mestràs e la Tèsta de Buc anèvan au “Peugue” (la Mar Grana) pescar la sardina.
[5] Aute nom de la “pèira nhòga” o “garluisha”, gres ferruginós de la lana sablosa).
[6] Aperacion tradicionau de las ústrias de la contrada, remplaçadas arron per la “japonesa” (Crassostrea gigas).
[7] Lo Sénat qu’es a l’assemblada informau deus vielhs retirats qui s’amassan un aprèsmijorn (quan la santat e lo temps ic permeten) dens ua cabanòta de Gujan.
[8]Cf. biografia dens https://vidas.occitanica.eu/items/show/2122
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari