Dins l’istòria de la Val d’Aran, 1313 es una data plan importanta: es l’annada del sieu “restacament” a la Corona d’Aragon e de l’autrejament consecutiu pel rei Jacme II de la Querimònia. Aqueste tèxt fondamental serviguèt de basa a l’identitat e a l’“autonomia” politicas aranesas per mai de 500 ans. Es la concession de privilègis, mas eles meteisses son lo resultat de la luta entre las monarquias catalanoaragonesa e francesa. D’efièit, en 1258, la Val d’Aran es pas mençonada dins lo tractat de Corbeil que definissiá la frontièra entre las doas coronas e demorèt dins las possessions catalanoaragonesas. La Val d’Aran venguèt, alavetz, un element clau de la defensa dels territòris catalans e aragoneses fàcia a la monarquia francesa, e un sosten pels sobeirans catalanoaragoneses, coma quand los araneses participèron al siètge de Balaguer de 1280 ont los nòbles revoltats contra Pèire II s’èran fortificats. La fidelitat a la monarquia sembla fòrta al moment de la crosada contra Aragon menada pel rei de França, Felip III l’Ardit, qu’aviá recebut del papa la Corona d’Aragon (agost de 1283), aprèp qu’aqueste aguès escumenjat Pèire II (novembre de 1282) e que l’aguès despossedit de sos bens (març de 1283). Mentre que lo rei de Malhòrca es nomenat sequèstre de la Val, aquesta es disputada entre los reis de França e d’Aragon-Catalonha, del mièg de las annadas 1280 al començament de las annadas 1310. En 1313, una comission mixta s’acampèt a Vielha per enquistar sus las pretensions de cada partit: afirmèt los dreits aragoneses contra las demandas francesas; lo 23 d’abril de 1313, la Val d’Aran foguèt incorporada a la Corona d’Aragon, e los privilègis de la Querimònia li foguèron reconeguts qualques meses puèi. Mas aquesta dependéncia politica concernissiá pas la dependéncia esperitala qu’Aran contunhèt d’èsser ligat a la diocèsi de Comenge fins al sègle XIX.
 
La Querimònia, tèrme que significa “planh” o “reclamacion”, es una compilacion de privilègis de 22 articles en latin, coma se’n pòt trobar d’autras dins d’autras vals pirenencas. Demest los mai importants, citem la liura disposicion pels araneses de las tèrras, bòsques, pasturas, la libertat de pesca e de caça, contra lo pagament annual d’un tribut en grans (galin reiau ja present dins lo tractat d’emparança de 1175). Autre punt important: als araneses lor es reconeguda la facultat de signar la patz amb los vesins de l’autre costat de la frontièra politica, çò que donarà naissença als primièrs tractats de ligas e patzerias. Lo tèxt mençona l’existéncia de cònsols araneses que s’acampan dins un lòc “acostumat” e que constituisson la “cort” de la val; se pòt benlèu relacionar aquesta mencion amb lo Conselh General clarament citat a partir de 1396. Enfin, los sobeirans catalonoaragoneses renonciavan a vendre, cedir o escambiar la val que poirà pas èsser destacada de la Corona d’Aragon.
 
Aquestes privilègis, considerats coma la Carta Magna d’Aran, foguèron concedits quand los sobeirans catalanoaragoneses venián de recuperar la val, après una ocupuacion francesa. Los cal comprene al còp coma una reconeissença de la situacion geopolitica de la Val d’Aran e coma la volontat de conservar lo contraròtle d’un territòri recentament integrat e que se’n caliá garentir la fidelitat. Es una fita essenciala ja que permet la naissença d’una identitat politica aranesa basada sus las “libertats” obtengudas e sus l’autogovèrn que, pauc a pauc, se metèt en plaça e se consolidèt (Conselh General puèi sindic creat en 1616).
 



Patrici Pojada