Mei de tres setmanas que son ja passadas après la 5u edicion de l’Amassada de las lengas de França de Lengon, lo diluns 22 de julhet. Aquera manifestacion que’s debanèt dens l’encastre deu hestenau de las Nueits Atipicas pilotat per lo Patric Lavaud. Quauques reclams.

Quaus punts hòrts e’s desgatjan d’aqueth forum, dont l’amira èra de har lo bilanç de las mesuras deu govèrn francés actuau per las lengas qu’apèran “regionaus” e d’analisar los blocatges politics, ideologics e institucionaus qui hèn trabucs tà las politicas publicas per “resocializar” aqueras lengas? Qu’an notat que, segon los deputats presents —Martine Faure (PS, Gironda) e Paul Molac (ecologista, Mor-Bihan)—, la barradura vien sovent de la hauta administracion de l’Estat e de cèrts elejuts tanben, a l’Assemblada Nacionau com au Senat. La deputada de Gironda qu’a quitament l’impression que dauguns “n’an pas l’enveja de compréner…” Solide, n’es pas un “scoop”. Totun, per çò que tòca a la lei sus la refondacion de l’Escòla, l’article 27 bis de la “lei Peillon” que permet d’ara enlà d’afavorizar l’ensenhament de las lengas “regionaus” dens las regions on son las mei utilizadas. L’ensenhament bilingüe qu’es preu permèir còp introdusit dens ua lei qui preved donc l’ensenhament en òc, breton, basc, catalan o dens ua auta lenga.
 
Au vrèspe, ua taula arredona qu’estó organizada suu tèma de “las lengas de França e la Republica”.
 
Canadian d’origina (precisament de l’Acadia francofòna, un parçan hòrt particular de la província deu Nau Brunswick) e ciutadan d’Austràlia, lo jurista internacionau Fernand de Varennes qu’a soslinhat l’intransigéncia ideologica de l’“excepcion francesa”, eretèra de l’abat Grégoire qui volè avalir, har desparéisher los “patés”. Totun, obsèrva l’universitari, a maugrat de la sacralizacion deu franchimand, la Republica dèisha adara progressar especiaument l’anglés, a granas camadas, dens lo territòri exagonau e dens mantua publicacion o site oficiau! Que’s contraditz un chic, la Republica… “E va donc poder tiéner longtemps atau, dab lo son Conselh Constitucionau qui dèisha l’impression qu’arren n’a pas cambiat dempuish dus sègles?”, e’s demanda lo de Varennes. Justament, qu’arremarca que mei d’un tèrç deus Estats deu planeta qu’an dus o tres lengas oficiaus shens estar miaçats d’esbrigalhament. Lo professor australian que considèra atau que serà dificil tau govèrn de París de’s mantiéner sus la soa linha actuau mentre que lo concèpte deus drets de l’òmi a hòrt cambiat dempuish lo sègle XIX… Egau, que conselha aus qui eventuaument ensajarén de pleitejar davant la Cort Europèa deus Drets de l’Òmi de ne pas tròp har hidança ad aquera institucion, tròp influenciada per França…
 
Aute intervienent deu forum lengonés, lo jurista breton Yvon Ollivier, magistrat a Nantas, que pleiteja, eth, dempuish annadas, per la conciliacion entre lengas de las nacions primàrias (aperadas abituaument “regionaus”) e ideau republican. Deu son punt de vista, qu’es de dòu har que la França oficiau sii barrada a “l’Aute”. Qu’es un dangèr entau país e que caleré, dab mei d’autonomia taus pòbles de fòrta identitat —Bretanha evidentament mes perqué pas per d’autas?—, har evolucionar lo dret. Dens ua analisi rigorosa, que constata dab regrèt que lo jacobinisme napoleonian sustot a creat la paur de las diferéncias. La Republica que n’a malastrosament eretat e que pena tà se’n sortir. Lo jurista d’alhors a hèit un estudi deus fins dens un libre hòrt seriós e argumentat (La Désunion Française, L’Harmattan, 2012). Dens lo contèxte actuau, segon eth, autonomia vertadèira e tolerància deverén enfin balhar mei d’aviada a la famosa “egalitat de las possibilitats”, dont parlan tan dempuish annadas e annadas suu territòri de la Republica. “La lenga comuna, çò ditz, ne deveré pas har ombras a las autas valors comunas”. Que hè soscar, solide.
 
A la fin d’aquera taula arredona de Lengon, l’avocat e professor de dret a Tolosa Jean-Michel Ducomte, president de la vielha Liga de l’Ensenhament^[1], a hèit un abracat istoric deus rapòrts de la Republica dab la soas lengas dempuish las maladreças deu convencionau bigordan Barère de Vieuzac dinc a Jaurés e Clémenceau. Per eth, dus concèptes fondamentaus deven estar reïnterpretats: la nocion d’“universau” e la d’“espaci public”. Qu’arreconeish que cadun —quitament lo qui parla lo son occitan gascon, lo son canac o lo son creòl— es portaire d’universau.
 
Es qu’aquò deisharé pensar que revisions e’s preparan? “L’arròda vira, vira, vira / Ròda de vita et deus espèrs…” com e cantavan Los de Nadau, qu’i a bèra pausa…
 
 
 
 
Joan-Jacmes Fénié
 
 
_____
^[1] Fondada en 1866 per Jean Macé (1815-1894), opausant au Segond Empèri e francmaçon, qui combat per instaurar ua escòla gratuita, obligatòria e laïca.