Dins un comunicat istoric, los govèrns del Reialme Unit e de la Republica de Maurici an anonciat que l’archipèla Chagos seriá tornat pel país europèu a l’african. En 2019, la Cort Internacionala de Justícia (CIJ) aviá determinat que Londres aviá de descolonizar aquelas illas situadas dins l’ocean Indian. L’acòrdi prevei la permanéncia de la basa militara britanica sus Diego Garcia pendent una pontannada d’almens 99 ans e mençona la possibilitat que la populacion indigèna de Chagos pòsca tornar dins l’archipèla.

A l’epòca coloniala, lo Reialme Unit administrava las Chagos coma una partida de la colònia de Maurici, mai al sud dins l’ocean Indian . En 1965, tres ans abans d’autrejar l’independéncia a Maurici, lo govèrn colonial ne desseparèt l’archipèla e creèt una nòva administracion jos la dominacion dirècta de Londres: lo Territòri Britanic de l’Ocean Indian .

En 1966, lo Reialme Unit signèt un acòrdi amb los Estats Units pel qual l’armada estatsunidenca èra estacionada dins la basa de Diego Garcia fins en 2036. Entre 1966 e 1973, lo Reialme Unit forcèt tota la populacion de las Chagos —entre 1000 e 2000 personas, segon las fonts— a se n’anar.

A comptar d’aquel moment, la discussion es estada dobla. D’un caire, lo govèrn de Maurici a denonciat que la retencion de las Chagos pel Reialme Unit èra illegala. La CIJ (Cort Internacionala de Justícia) finiguèt que li donèt rason, e malgrat que d’en primièr concediguèsse de prolongacions, en 2022 Londres acceptèt de negociar la cession de las Chagos amb Maurici.

D’autre latz, la populacion originària de Chagos a revendicat son drech de tornar dins l’archipèla e d’èsser indemnizada per de decennis d’expulsion e de marginalizacion, tant en Maurici coma al Reialme Unit e a las Seichèlas, los tres païses ont se son exiliats E es aquí que la declaracion dels primièrs ministres del Reialme Unit e de Maurici es pas entièrament clara. D’efièch, lo tèxt parla d’un futur tractat dins lo qual “se demostrarà l’engatjament de las doas partidas a sosténer lo benèsser dels insulars de Chagos”. E contunha aital: “Maurici serà liure de metre en plaça un programa de reïnstallacion sus las illas de l’archipèla de Chagos, franc de Diego Garcia”, l’illa ont se tròba la basa militara, “e lo Reialme Unit capitalizarà un novèl fons fiduciari , e provesirà d’autras sòrtas de sosten d’un biais independent, al profièch dels insulars de Chagos”.

Quinas son aquelas intencions? Es pas explicat, mas i a mai d’un ponch que, a priòri, satisfàn pas las demandas de las associacions d’exiliats. D’en primièr, perque lo “programa de reïnstallacion” demòra condicionat a çò que ditz lo tractat e, en tot cas, a la volontat de la Republica de Maurici. D’en segond, perque exclutz especificament l’illa de Diego Garcia, qu’es la màger de l’archipèla. E d’e tresen, perque reconeis pas cap sòrta de drech collectiu al pòble de Chagos. E aquí cal remembrar que qualques unas de las associacions d’exiliats exigisson que los insulars e lors descendents ajan la darrièra paraula pertocant la descolonizacion de Chagos.

Una d’aquelas entitats, Chagossian Voices (Voses Chagossianas), a reagit a l’anóncia de l’acòrdi amb un comunicat que denóncia “l’exclusion” dels chagossians de las negociacions que se son produchas e reclama que sián incluses dins lo procès de redaccion del tractat entre lo Reialme Unit e Maurici que devon permetre lo transferiment de la sobeiranetat. Jol parapluèja de Chagossian Voices, una originària de Diego Garcia, Bernadette Dugasse, ensagèt d’arrestar las negociacions entre lo Reialme Unit e Maurici en 2023 fins que los insulars foguèsson incluses e jos l’argument que se violava lo drech d’autodeterminacion del pòble de Chagos. Son iniciativa capitèt pas.

Dins l’exili dels chagossians, tres posicions màgers se pòdon trobar sus l’avenir de l’archipèla: una partida es favorabla a la sobeiranetat de Maurici, una autra partida defend un larg autogovèrn jos la sobeiranetat britanica, e encara una autra preferís la constitucion d’un Chagos sobeiran. En tot cas, la majoritat de las organizacions en exili demandan que los insulars sián reconeguts coma un pòble indigèna, diferent dels mauricians, e que totes los dreches associats a aquela categoria sián respectats. Aquesta darrièra posicion èra tanben la que Human Rights Watch exprimiguèt dins un rapòrt detalhat en 2023, après aver interrogat 43 insulars exiliats.

Aquesta nòva es adaptada de Nationalia, amb qui Jornalet ten un acòrdi de cooperacion.