Siái nascuda dins l’ostau Servant, a Lanjac dins lo Naut Léger, lo dotze de junh de 1940, mentre que, çò me diguèron los mieunes, los bombardièrs alemands rondinavan en dessús de las teuladas. D’aquel temps espelissián a l’ostau los enfants, amb l’ajuda d’una levandièra. D’aura en aura, lo país èra estat envasit per l’armada alemanda e anava resclantir dins las ràdios, sièis jorns après, la crida del General de Gaulle, per empurar totes los estatjants a la resisténcia.

Mos primièrs sovenirs d’aquela passa son de va-e-ven davant l’ostau, de camionasses color caqui. D’aqueles engenhs pesugasses ne trespassavan de tèstas cargadas de cascos redonds de tièras de soldats alemands. Tot èra d’aquela color estranha, bruta, que lèu venguèt simbòl de militar e de guèrra.

Ma cosineta e ieu, de las meteissas èrbas, entre dos e tres ans, nos aplantaviam ran de la rota en cridant: “Sales boches!” Segur repetissiam çò ausit en escotant los adultes que ja compreniam qu’aqueles soldats color caqui èran d’enemics, nocion pauc precisa, mas per nautres, èran los marrits: armats, tarabastièrs, ombras sornas, e passant sens relambi, al brutle… Vese encara, nòstras maires, mai d’un còp espaurugadas que nos culhissián, en nos prenent sota los braces a la lèsta, per nos faire rintrar a l’ostau…

Levat aquel ambient, me sembla pas que patissiam la guèrra. Fins ara, s’èra despatolhat lo paire, obrièr als camins de fèrre, per noirir au mièlhs sa familha. Fin pescaire de trochas n’escambiava amb los païsans contra una mòta de burre o d’uòus o doas o tres saussissas . Ne manjaviam nautres tanben e ai l’imatge de ieu drolleta, sus una cadièra nauta amb la tauleta davant, a triar lo pauc d’espinas d’aqueles peis, ambe minúcia, tot en me congostant de sa carn fina. O alara fargava lo paire de brutladors per grasilhar l’òrdi (en plaça de cafè): una mena d’aisina sus pès qu’una manivèla amodava un rotlèu traucat en dessús de la flama que grasilhava lo semblacafè. Los bailava contra tot çò de manjar: burre, uòus, pan, formatge, carn… si que non, las rutabagas e los tòpis o las lentilhas clarsemenadas de peiretas, èran l’ordinari. Lo pan èra brun e de temps en temps, quante astre de se poder congostar de pan blanc, semblacòca!

Un autre sovenir viu es qu’un ser, a boca de nuèch una calècha nos venguèt quèrre sul lindau de l’ostau, davant los dobles escalièrs. M’avián cargat mon polit mantèl blanc de pèl de lapin e los sabatons vernits negres, mas sentissiái qu’èra pas dins un ambient festiu… Preniam lo maquís a la chut-chut. Mon paire s’i èra engatjat e la familha se deviá escondre per crenta de represalhas… Lo maquís, ne vaquí encara un nom estranh, un pauc sinonim de fugida de l’ostau per ieu.

Me ramente puèi una bòria anciana onte mai d’una familha de maquisards i èran refugiats. Se deviá arremicolar entre de castanhedas a l’entorn de Monistròls d’Alièr. Dins la jaça de fedas, èra a posita lo potz a la dintrada, per abeurar lo bestiau. Vese encara un drollet, Simon, que sus lo relaisset de pèira, me tartinava de son cotelet, de confitura de castanhas sus de lescas de pan de sègle un pauc mosit. Un delici, coma las majofas que, Anna, la joventa de la bòria, me menava culhir e manjar al jardin…

Un jorn, tot lo masatge semblèt tresvirat. Se disiá a votz escura que los bòches èran a mand d’arribar dins lo caire… Tanlèu, un grop d’òmes que nautres drollets seguissiam amb pena de nòstras cambetas, tiravan e butavan davant eles un side-car. L’anavan escondre mai luènh dins un pendís, au mitan de bartasses sota de castanhièrs de las longas brancas pendigolantas. Ai encara aquela impression de mistèri, de dangièr desconegut. Èra un side-car de maquisards o una presa de guèrra facha als alemands? L’ai pas jamai sauput.

Ne deguèrem partir que me vese puèi a la montada de Laurièrs entre Tamarís e Alès, en Gard, en cò de la mameta. Aviam degut quitar lo maquís e nos refugiar luènh. Sol lo paire i èra demorat. Un ser, a la chut-chut, ma maire me faguèt metre los sabatons lèu-lèu que partiguèrem d’escondons rescontrar lo paire. M’ère tant cauçada a la lèsta qu’ai lo sovenir cosent d’una brida que me dintrava dins la carn del pè. La situacion perilhosa m’empachèt de me plànher…

Rescontre silenciós e misteriós que compreniái pas… Lo mot “resistent” èra pas aisit, compreniam qu’èra grèu…que se caliá escondre e qu’èra pas sens dangièr. Es coma per l’oncle Antonin, lo papà de ma cosina: li disián “presonièr” dels alemands… Mas degun explicava pas als enfants. Benlèu, que los grands sabián pas tròp ni mai çò qu’escondiá aquel mot: presonièr. Onte? Coma? Se patissiá la fam, se trabalhava? Tornariá o pas?

D’annadas mai tard, trapère un jorn dins las fòtos dels parents, la d’un òme que se vesiá de prèp tombat al sòl, d’abocons, mòrt. Sus son còl un trauc negre marcava la bala que l’aviá tuat: èra lo papà del pichòt Simon, fusilhat per los alemands. E mai se los parents l’amagavan, aquesta fòto òrra nos pivelava e nos rebutava.

Demorèrem en cò de la mamet de temps . Son ostau èra tot bèl just ran de la via ferrada dels vagonets que carrejavan lo carbon o las rèblas entre la mina e lo Crassièr de Tamarís a Alès. Un jardinet amb una figuièira tresplombava los vagonets que tindonejavan de longa. Lo movement familiar que semblava sens fin bailava vida al caire. S’esvaliguèt de temps après quand las Minas foguèron abandonadas.

D’aquel temps anère a l’escòla pròcha de la Reiala e ai encara dins los uèlhs las taulas ovalas onte nos servissián de bolats de cafè amb lach amb de caçadas posadas dins una ola bèla. Es aquí que veguère per lo primièr còp un sap de Nadal tan grand que tocava lo plafons.

Se festejava pauc Nadal, a l’ostau, amb la guèrra. La familha pasmens ensajava de gastar los pequelets. Es aquí qu’aguère la primièira titèia de ma vida, sonque vestida d’una rauba de papièr floricat. Per la cosineta, davalada de Lanjac, son paire totjorn presonièr, e ieu, una tauleta amb quauques tassas de faiença fasián partida dels presents. Me demande ara coma la familha avián trapat tot aquò!

Mas la joguina mai extraordinària foguèt facha per l’oncle Martin. Aviá escalprat de tròces de lenha que fargavan lo còs d’un crocodil. Dempuèi la tèsta a la coa, cada morsèl èra estat ondrat al fèrre roge, mena de pirogravadura, per dessenhar las escaumas de la bèstia. Una cordeleta a la tèsta de l’animal tirava los tròces religats entre eles per un croquet… E lo crocodil ondulava per la rota, trach per ieu, drolleta pas pauc fièira de lo faire zigazaguejar en totes senses e de lo faire remirar…

E vaquí qu’un jorn, las carrièiras se cobriguèron de fials qu’i pendigolavan de drapèus en forma de triangles de totas las colors… De molons e de molons coma d’aucèls mirgalhats que flotejavan al vent! De drapèus tricolors penjavan a las fenèstras, de musica, de cançons zonzonejavan per carrièiras e rotas… Las campanas tindonejavan a bèl èime dins un vam gaujós. E lo mond arpatejavan de pertot en risent, en cantant, en cridant: es l’Armistici, es la fin de la guèrra! e totes se potonejavan. Nautres los enfants compreniam pas tròp, mas nos vesiam dintrar dins una passa aürosa, sens laguis. Lo paire de la cosineta èra a mand de tornar d’Alemanha. Mon paire s’amagava pas pus. Quanta jòia a son cimèl de pertot!

Aviam quatre ans sonque! Mas pòde dire que los imatges d’aquela festejada populara son estats marcats a vida dins ma memòria… Un moment subrebèl de tot un pòble enfin liure!