L’origina conoissua de l’expression pintaia subre ua superfícia plana, visibla existe despí que l’òme viu en societat. L’aparicion dar dessenh relèva d’un estadi evoluit de l’esperit uman. La figuracion mai abstracha de quarqua ren. Porèm considerar las Caums, francizat en Lascaux, coma un grafa primitiu o puslèu coma ua tèla arcaïca? Porèm dire totun que lo grafa apareisse verament coma tar, ar moment qu’apareisson lai societats urbanai. Li dessenhes subre de lai parets de Pompèi ne’n son de famoses exemples. Generalament son de dessenhes mas i son tanben de paraulai.

La nocion de grafa pilha mai de pes ar moment que la nocion de “bandit” apareisse. Es lo cas dals escriches sovent ancians subre de lai parets de lai càrcers/ presons/ banhes/ cellulas. Laissar traça.

Existe un musèu francés dals “grafitis” en lo departament d’Oise, en Verneuil-en-Halatte, e se ditz que lo mai vièlh grafa data dar 3000 ans avansh JC.

Mas la mòda vera dals grafas apareissèt en las annaias setanta. Los estatsunidencs, dintre Nòva York, son li primiers d’aver fach de grafas, en particular li puertoricans e los afroamericans. Marca dar territòri o d’art.

Dins lai valaias dals Palhons i son aguts de còps quarques grafas en occitan vivaroalpenc per lo passat, mas foguèron rares. Se saup lo provèrbi “a l’Escarea, gents de cadea, a Suspèr gents de cotèr”, que recòrda que se li suspelencs (de la vila vesina de Suspèr) avian lo drech de portar un coteràs en vila, cada jorn. Mas se saup que li gents de l’autre costat dar còl de Braus, totjorn en Gavotina de la Contea, los escareascs, avian lo tribunal en vila Carriera Rostanh (Rostagni) d-ont i es encara aquesta faciaia bèla a lai tèstai de lions. E mai la preson, lai galèrai sonavan aiçò, d’aquí la mencion de “cadea”. Se ditz qu’èra un pauc mai luènh, ar plan terren de la maijon de bòna ànima Antònia Arnulf (pròcha dar pònt vièlh que passa sus lo Palhon de Pelha).

Lo nòstre professor d’occitan Laurenç Revèst a parlat ar grop d’opcion occitan de quarta de l’istòria occitana dar grafa, alias lo Carrier’Art. A mai semble gaire evident, a l’escara de la conoissença de la lenga occitana dins la societat francesa, i es un ligam qu’existe despí la fin de las annaias dar 1950 entre occitan e grafas. N’avèm vist totplen d’exemples coma “Los grafas en occitan e sus l’occitan I, II e III.

E avèm agut lo plaser de descubrir en auctòbre dar 2024 la realizacion dar projècte, gràcias ai collegians d’arts plasticai, d’ua fresca bèla qu’es escrich subre: “bòna jornaia”, “bònjorn”, “Palhon ti vòli [vòri] ben” en occitan vivaroalpenc! Brau, li joves escorans palhonencs.