Los mecanismes deu declin e de la revitalizacion lingüistics

Las lengas ne viven e ne’s moreishen pas; son parladas, escriutas, transmesas, conservadas, apresas… o pas, e tot aquò ne depen pas solament de la volontat deus locutors: coneishem per exemple hèra de cas de personas, au long de l’istòria, que decidín d’abandonar lor lenga mairau per ua lenga de promocion sociau. Podem per exemple pensar aus francés occitanofòns de la debuta deu sègle XXu, que disèvan a lors dròlles de non pas parlar sonque francés, qu’es a díser la lenga de l’escòla e deu tribalh de burèu. Coneishem tanben hèra de cas on locutors naturaus d’ua lenga decideishen de n’abandonar la practica pr’amor que’us hè vergonha… Vergonha… un mot tan famós en occitan —o meilèu infamous com se ditz en anglés. Pensi per exemple au signal, palou, anti - e tants autes noms— utilizat peus regents pendent la IIIu Republica; inspirè ua tau vergonha en çò de nòstes ajòus que n’aprenón un sentiment d’òdi de lor quita identitat. Ninyoles qu’ac aperè “autoòdi”.

E quan, com es lo cas per l’occitan adara, ua lenga n’es quasi pas mei parlada, la podem revitalizar, l’arreviscolar, en har créisher son nombre de locutors. Un metòde popular entà’c har dens nòste mòde de pensada capitalista sus hons de servicis publics se basa suu “Catherine Wheel Model” de Strubell: s’ageish d’un cerc virtuós que preditz que se lo nombre de locutors creish, lo consum, donc la demanda, donc l’auhèrta, e donc fin finau la produccion de bens e de servicis creisherà tanben, çò que miarà a ua aumentacion naturau deu nombre de locutors. Seré donc pro —simplament— d’ensenhar la lenga entà assegurar sa revitalizacion?

Mes alavetz, a qui l’ensenharam? E cau har vàder l’aprenedissatge de la lenga nosta obligatòri a l’ensemble de la populacion deu sud de França? Ne soi pas segura que sian tots d’acòrd… D’alhors, lhèu que seré bon de’s demandar purmèr perqué volem arreviscolar l’occitan: ac volem har entà la lenga era medisha - pr’amor hè partida de nòste patrimòni immateriau, o enqüèra pr’amor transmet coneishenças que lo francés, l’anglés e lo mandarin ignòran? Entaus locutors actuaus, pr’amor pensam que parlar sa lenga maternau deu estar un dret inalienable e que n’an pas pro d’interlocutors entà poder gaudir d’un tau dret? o enqüèra dab ua mira de justícia istorica, sociau, per la populacion sancèra de sud de França, pr’amor quitament se la màger part ne saben pas que a lor familha —e donc d’ua certana manièra, a eths medishs— estó hèit gran tòrt peu biaish de politicas publicas lingüisticidas e detrimentàrias au bonaür e a l’escadença de mantua generacion? Lo metòde de la revitalizacion dependrà a còp segur de sa mira…

Bon, imaginem un moment qu’ajam ua mira precisa, e donc qu’ajam aprenents d’occitan deus motivats. Los nos cau donc trobar ensenhaires… E ben, formem ensenhaires! La realitat deu terren n’es la pròva, i a hèra d’ensenhaires que son volontaris entà apréner l’occitan —de que n’i a que n’ac parlan pas briga, o que ne son pas briga originaris de sud de França! Bon, hèn ua formacion lingüistica intensiva d’un an e hòp!, en classa bilingua entà balhar a nòstes dròlles l’enveja de parlar occitan a lors quites dròlles— quan n’ajan!

Totun, me demandi… Après solament un an de formacion lingüistica, quid deu nivèu en lenga deus ensenhaires? Ne dobti pas que hàcian hèra d’esfòrç, ça que la… E sustot, quid de lor sentit de seguretat lingüistica? Se senteishen capables d’ensenhar ua lenga —d’ensenhar en ua lenga— qu’esperam que vaderà la lenga mairau de la generacion de dròlles de viéner après eths - de viéner mercés ad eths? E se vòlen mantiéner lor nivèu de lenga, an locutors dab qui devisar? La lenga es viva on l’ensenhan? Pas necessàriament, senon n’i auré pas besonh d’eths, tè!

Que mei, parli d’occitan… mes quau es l’occitan que parlan? qu’an aprés? qu’ensenhan? qu’entenen dens la carrèra o au mercat de lor vilatge? Son totas aquestas la medisha fòrma? Quina es la varianta de lor materiau pedagogic? Àh, coneishi la responsa ad aquera question! Probable qu’es un gascon “estandard”, “normalizat”, o enqüèra “biarnés light” —dens lo cas deu gascon, solide! Perqué? Pr’amor deus lòcs de vivacitat lingüistica e de l’edicion en lenga nosta… E se ne parlan / n’an pas aprés / n’ensenhan pas aqueth gascon, com hèn? Que’us cau tradusir —perdon, adaptar— tots los documents presentats en cors?

E d’alhors, quina varianta d’occitan ensenhan, e perqué? La qu’an apresa en formacion? La deu pichòt vilatge on ensenhan? La qu’an entenuda a casa, mainats, shens la poder compréner, e que hè adara partida de lor identitat de neolocutor, de locutor d’ua lenga d’eretatge endogèna que la transmission ne’us estó pas hèita pr’amor de rasons injustas e avilissentas?

Pausa d’introspeccion – o d’autoetnologia

Hèi ua pichòta pausa dens mon hiu de questions reïnvidicatoras-vindicativas, podem quitament díser —entà’vs contar ma vita— tiò, es l’avantatge deu genre de l’ensag.

Qu’èi lo perhiu classic de la neolocutritz d’occitan que descobrí la lenga a l’azard a trenta ans, comencè de l’apréner per curiositat intellectuau, e descobrí chic a chic qu’au mensh la meitat de son arbe genealogic ac parlava… La mairbona de Tarn e Garona: “Mais oui, tu sais, je le parle l’occitan!” — en francés, totun; la tanta de l’aute costat de la familha: “Mais tu sais, grand-père, il comprenait le patois”— après quauques minutas d’enquista, arribèi a la conclusion que lo patoès que parlava mon granpair —que me digón tostemps quan èri pichona qu’èra “de Bayonne mais pas basque!” shens jamei m’ac explicar, e qu’aperè son ostau “los ausèths”, dab lo -th tan caracteristic deu gascon— èra, a Baiona, lo gascon.

Bon, donc jo, soi occitana, eretèra d’ua branca langadociana e d’ua branca sud-gascona, mes pas vertadièrament, pr’amor ne las èi pas jamei entenudas, aqueras formas d’occitan familiau. E jo —jo!— soi bordalesa, e l’occitan, l’èi aprés a l’universitat. Parli donc lo gascon deu manuau, lo “sud-gascon normalizat” qu’èi mencionat mei haut. A la debuta, ne questionèi pas aquera situacion: aprenoi çò que m’ensenhèn. Puish, comencèi de parlar, e quitament, d’utilizar l’occitan en mitan professionau —podem quitament díser institucionau; chic a chic, e la question de quina varianta emplegar comencè de’s pausar. Decidii donc de “bordelizar” mon gascon, com m’agradava d’ac aperar: soi bordalesa, e lo bordalés es un gascon mei interdialectau que lo deu sud, mesclat de lengadocian e de lemosin, serà perfèit entà compréner los vesins, tau com entà estar compresa per eths! Dus ans mei tard, ne parli tostemps pas briga bordalés, e qu’èi los vèrbes que ne trobam pas dens lo Verb’Òc —donc, la màger part deus infinitius bordalés— en HASTI. Ne m’i escadi dejà pas a conjugar los vèrbes qu’èi aprés en mitan escolar —bon, universitari— cinc ans a, n’èi pas enveja de n’apréner autes… que ne pòdi pas trobar dens mon aplicacion suu telefonet —òc, èi desbrombat de’vs díser qu’èi las còstas en long! Totun, ne pensi pas que sii ua neolocutora demeritosa— soi totun a escríver un ensag en occitan, quan ac poirí mei aisidament escríver en anglés (o solide, en francés)!

Fin finau, lhevat quauques pècas e quauques idiomatismes de mestrejar —e lhevat mon estil escriut un drin grandiloquent, dramatic e que cèrca torns de frasas deus artificiaus en quina lenga qu’escrivi— soi tornada a la varianta qu’èi apresa, com ac podetz legir se m’avetz seguida dinc ad ací. E coma n’i a pas hèra de monde qu’ensenhan l’occitan a Bordèu, recebi proposicions entà formar adultes —sia en contèxte lingüistic vasadés, sia en contèxte lingüistic bordalés…E ne sabi pas tròp qué har —après cinc ans, soi enqüèra a ensajar de mestrejar ua varianta— la per la quau èi lo mei de documents, manuaus, metòdes, atrunas en linha, etc —e ne m’i escadi pas, pr’amor fin finau, n’èi pas hèra de personas dab qui utilizar la lenga— l’utilizi sus las rets sociaus, tiò! mes aquò vòu solament díser que l’escrivi, soleta, a casa, e que legeishi quauques frasòtas a cada dia, sovent shens saber d’on lo locutor es originari, o a còps, se ne hè pas quauques pècas… E caleré, en mei d’aquò, que tròbi un mejan de mestrejar ua auta varianta de gascon, cèrtas mei locau, mes per la quau n’èi pas totas aqueras aisinas modèrnas —e me la caleré mestrejar pro entà aver lo sentiment que la pòdi ensenhar a mon torn? Francament, non, mercés.

Ensenhaires neolocutors en contèxte de revitalizacion: ensenhaires o locutors?

Ser nat locutor dens un projècte de revitalizacion lingüistica, quitament los neolocutors que cream com atruna d’aquera revitalizacion. Son òmis e hemnas que tornan descobrir un ligam personau a la lenga, e un còp lo ligam creat, hèn partida de la comunautat lingüistica que la revitalizacion cèrca a ajudar - enfin, s’aquò’s la mira deu projècte…

Entà poder ensenhar ua lenga aisidament e pertot, sembla logic de la voler estandardizar —aquò sembla d’autan mei important dens un país centralizat com la França, puishque los ensenhaires e pòden estar mudats on que sia, e deven donc poder ensenhar lor matièra escolara on que sian. Los bascos o enqüèra los bretons que s’i son escaduts, perqué pas nosautes? Totun, ne cau pas desbrombar que lenga e identitat e son hòrtament ligadas, e ne m’agradaré pas mei d’ensenhar un occitan que n’es pas men que d’ensenhar lo francés de Quebèc - que ne mestregi pas briga.

Solide, lo monde que’m diràn - e que m’ac disen dejà -: “Pòdes utilizar l’estandard a l’escòla e ta varianta dens ta vita”. Que’us responerèi simplament que l’estat de la lenga es tau qu’èi hòrt pauc, a l’òra d’ara, lo parat d’utilizar la lenga nosta en dehòra de l’escòla.

N’i a donc pas de conclusion ad aqueth ensag, pr’amor n’èi pas nada solucion de perpausar, solament questions.