Lo fotograf landés Jacques Baris, mèste deu néguer e blanc, es tanben videasta. Estacat aus sons pinhadars deu Hautlana, qu’es partit d’un poèma gascon per tornar un “52 minutas” oniric e enlobatant.

Torns de “manivèla”… En aquesta fin d’estiu que tornan enqüèra la manivèla —se gausam díser— per acabar un filme que sortirà dens quate mes, un chic abans la hèsta de Nadau. Lo mèste d’òbra n’es lo Jacques Baris, fotograf arreconeishut au Mont de Marsan e alhors. L’expression “torn de manivèla”, ben vielha solide per rapòrt a las modernitats deu materiau numeric de uei, que poderé plàser un chic, au hons, ad aqueste mèste deu néguer e blanc qui a mei d’ua exposicion e publicacion sus Baiona, sus la Còsta Basca e autes tèmas poetics o onirics.
 
Landés cap e tot qu’es, segur, estacat a las soas Petitas Lanas d’Arua, de Ròcahòrt o de Lencoac, mes que guarda dens lo son còr ua petita plaça per Provença, país de la soa mair. Qu’i passèt quauques temps dens la soa joenessa non pas deu costat de las hautors deu Garlaban e de la Santa Bauma —lo país deu Marcèu Pagnol— mes au pè deu Mont Faron, dens la “còlas“ (pois o tucs en occitan provençau) de Teunés (parçan de Tolon). Passionat de tecnica fotografica (qu’a animat nombrós estagis de formacion) e de vidèo, lo Jacques Baris a quitament ua secreta admiracion per lo cinèma a l’anciana d’abans las annadas 1940.
 
Lo “néguer e blanc” qu’èra lavetz de règla, ja que lo tecnicolor, hòrt car, ja qu’existissi; e las esquipas de tornatge èran quasiment artesanaus. Cinc o sheis assistents, pas mei. E, sustot, bons comedians. Aquò n’empachava pas de virar quauques “nanars “, com se ditz en franchimand, mes qu’i avè un esprit, un gost deu tribalh ben hèit. Estèta, passionat de tecnica, òmi d’emocion e de poesia tanben, lo Jacques Baris, a maugrat de la soa fibra provençau, qu’aima tot parièr pregondament las soas Lanas.
 
Léger dens la tela deu “temps”. Lo fotograf qu’es evidentament esmavut e demòra tostemps boca badanta davant los celèbres clichats deu Fèlix Arnaudin, longtemps desconeishuts mes sortits chic a chic deu desbromb. Lo Jacques Baris, qui a tanben frequentat lo Bernat Manciet, estèta tant com escrivan, qu’es tanben sensible a la poesia d’aqueras tèrras estranhas. Justament, saben que la ventorassa deu 24 de genèr de 2009, en avalir ua bèra part deus pinhadars, qu’a permetut de tornar descobrir la lana d’autes còps, las granas esplandudas on la tèrra se confon dab lo “temps”.
 
Que torni aquí préner un sens oblidat d’aqueth mot que tròban dens lo diccionari gascon deu Fèlix Arnaudin^[1]: lo “temps” qu’i es sinonim de “cèu”. Ua vision particulara deus aulhèrs, tostemps a saunejar, a soscar e a léger tralhas dens los crums e l’ombra nega de las ombrèiras, aqueths bosquetòts de pins e de casses au torn de las laguas on los tropèths de chòcas s’acessavan a l’òra deu caumàs.
 
Lo Joantiròt e lo mormòc. Los orizonts de la Hauta Lana qu’an enlobatat un chic lo Jacques Baris. “Lo Hautlana”, com s’enten tanben, a un sens topografic. Qu’es un curiós aigavèrs hangós, plat mes d’altitud eslhevada a capsús deu platèu sablós de las Lanas de Gasconha; que correspon en gròs au poligòn militar de Capsiuts o “Camp deu Potèu” on las aigas se parteishen entre l’Aguanèira de Capsiuts, l’Aguanèira de Lencoac (grafiadas “Gouaneyre” sus las mapas franchimandas) e l’arriu deu Nau que tira de cap a la Petita Lèira.
 
Deu costat deu son pair, las originas deu Baris s’enradigan dens aqueth país on dauguns guardan enqüèra lo sovenir de las hèiras de Pèlabusòc o de Testamala (Camp deu Potèu) e de las legendas gessidas de las brumas qui planan, a l’agòr, sus las laguas de Naviars o de Lòssa d’on arriba l’Estampon. Atau que comprenen qu’un poèma en forma de conte deu Pierre Clertan, escrivut en 1948, agi balhat au creator-tecnician l’enveja de’n tirar un longmetratge, l’istòria deu Joantiròt l’“agolhèir”, com disen en Vasadés. Un ser escuranhós d’ivèrn, deu hons de la soa jaça, lo pastor pensa véder passar un gran “mormòc” lusent. Aqueth hantaume que’u sembla estar quauque posoèr o hatilhèira mentre que la lustror vertadèira ditz, en realitat, que l’estela de Nadau es aquí. Qu’averé pecat, lo Joantiròt? Confessà’s que calè!
 
Aquò que permet au Jacques Baris d’anar passejà’s dab la soa camèra deu costat de las glèisas perdudas e vièlhs segrats (cementèris) de la Lana, dens lo Hautlana de Calen, devath las garlandas de La Bastida d’Armanhac o dens un vielh presbitèri de la Lana on lo Miquèu Baris, cosin deu Jacques e contaire gascon, se hè curat de campanha e confessor deu Joantiròt (lo Jacques Dassé a la vila)... Lo filme —on per un còp los landés parlan lo lor gascon[²]— que sortirà en deceme. Lo Jacques Baris n’es a montar, ajustar, trobar lo ritme just per har sentir au public la dimension autentica deu son país. Lo tot servit per las musicas deu Jean-Luc Dugau, deu Michel Gardy e de l’Eric Roulet. E cau precisar que l’eveniment es atendut dab impaciéncia? Contacte: j-baris(a)wanadoo.fr
 
 
 
 
Joan-Jacmes Fénié
 
 
^_____
1 Coeditat per lo Parc Naturau Regionau de las Lanas de Gasconha e las Edicions Confluences. Tòme VII de las Òbras completas deu F. Arnaudin.
² Dauguns qu’an arremarcat que lo filme Landes, deu François-Xavier Vives, sortit recentament dab lo sosten generós deu conselh generau de las Lanas e de la region Aquitània, presenta l’estonanta curiositat —vertadèirament vergonhosa dens lo contèxte de l’istòria— de har jogar actors qui an tots l’accent de París…