N’es pas aisit de hargar ua antologia, estossi a l’escala d’un «petit» parçan. Crestian Coulon s’es atacat a la deus escrivans de Medòc de l’Antiquitat a las annadas recentas. Un escomesa? Qu’a beròjament e miniciosament ensajat de tenir la jogadura. Corteta passejada enter Mar Grana e estuari de Gironda

Bèth tribalh enqüèra, aquera òbra navèra de Crestian Coulon. Aqueste còp, l’universitari retirat[1], tostemps curiós e passionat per lo son parçan familhau, perpausa ua antologia deus escrivans de Medòc. N’es pas un petit ahar de hargar un tau libe. Un còp que periòde, lenga, genre o zòna geografica (o tots a l’encòp) son estats determinats, que cau assemblar e organizar. Donc causir.

A començar per los tèxtes ancians demorats totun dens la memòria bordalesa: Ausòni, autor latin deu sègle IV, o au sègle XVI, l’erudit Élie Vinet, Miquèu de Montanha e lo son amic Esteve de la Boetiá. Que cau aver desemboscat edicions raras, ne pas oblidar las revistas locaus o quitament confidenciaus, ni tanpauc las publicacions mei abondosas deu sègle XXo de las permèiras annadas deu XXI. Mes Crestian Coulon es un horucaire metodic qui coneish perfeitament lo son triangle medoquin. Qu’es atentiu a tot çò que s’i ditz, s’escriu e se publica. Jornalet a d’alhors arcuelhut mei d’un còp quauques reclams[2] deu vòste servidor a perpaus de la peninsula girondina. Per har simple, la region qu’a tres costats: la Mar Grana a capvath (de la Punta de Grava au Bacin d’Arcaishon), l’estuari de Gironda a capsús; e las termièras peu mijorn van deu Porge a la vilassa de Bordèu, tanlèu passada la Jala de Blancahòrt, a bisa deu «Pòrt de la Luna».

Organizacion

La dificultat mes tanben l’eficacitat d’ua antologia, qu’es lo classement. L’autor qu’a optat per cinc partidas forçadament inegaus.

1. De l’Antiquitat au sègle XVII, on vedem que Medòc pareish dejà e es vertadèirament un monde estranh, quitament inquietant, enter tèrras aigassudas, Gran Mar e estuari on las islas n’arrèstan pas d’aparéisher o desaparéisher au grat deus aigats e de las «malinas» (las marejas). E justament, l’antologia balha un tròç deu Mayrau medouquin (1672, en grafia de l’epòca) qui rebat la misèria deu temps.

2. A perpaus deu sègle XVIII, temps deus estudis sabents, qu’i a especiaument extrèits de las memòrias deu cartograf Claude Masse qui hadot magnificas mapas de la còsta, lavetz sauvatja, hèita de dunas, de letas e barens (marèscs o braus pregonds). Las semiadas de gorbets e de pins per arrestar los sables e desvolopar los pinhadars començan sustot au sègle XIX. Au passatge, que trobam tanben linhas deu bordalés Bernadau[3] (1762-1852) sus l’accion passada deus flamencs per assanir las palus de Brujas.

3. Dab lo sègle XIX, au miei de tèxtes netament mei abondós, qu’encontran Stendhal a l’Esparra, lo geograf Elisèu Reclus[4], l’artista gravador e erudit Léo Drouyn (1816-1896) o l’istorian Enric Ribadieu (1825-1907), defensor de la «nacionalitat gascona» Shens oblidar çò que comencèren d’escríver suus famós vins deu Medòc de la «Ribèira», dont los «castèths» (las granas proprietats viticòlas) son classats en 1855 com d’autes vinhaus de las Gravas de Bordèu.

4. Las partidas qui segueishen qu’ocupan mei de la meitat de l’obratge (276 paginas sus 464), dens genres diferents: Romans (Pierre Benoît e L’Île Verte), contes, romans dits «landés» (qu’es la grana epòca deu «regionalisme»), descripcions de viatge (Ardouin-Dumazet, 1852-1940) o «bonaürs medoquins» de Jean Balde[5] plenhan las pagina suu sègle XX.

5. Dab 195 paginas, la darrèira partida qu’es de comptar, solide. Pro d’autors de romans «de país» (hòrt gostats adara peu public), de romans negues (Hervé Le Corre, Yan Lespoux[6]), d’articles de premsa, qui an per decòr la tèrras medoquinas sus hons d’istòria (Robert Escarpit, Anne-Marie Cocula-Vallières, Jean-Pierre Méric), de misèria sociau, de sovenirs, d’impressions personaus.

Mes demòra un aute aspècte que hiqui un chic a part.

Un bèth cabau

L’amic Crestian qu’ic ditz dens lo son avantdíser, lo son modèle per hargar aquera vertadèira soma, qu’es ua petita antologia, plan hèita, beròiament illustrada dab gravaduras, fotos e lampesas dens los ans 1930, Visages de la Gironde d’Armand Got (1890-1976), peiregòrd vadut regent a Bordèu. A jo tanben, aqueth libe me parla pro: la mia mair qu’ic avè recebut en prèmi quan passèt lo certificat d’estudis …en 1940[7]. Tot joenòt, qu’ic legivi e, guardat preciosament, qu’ic huelheti sovent. Las causidas èran bonas mes, per l’occitan, magrinòta qu’èra evidentament la part; sonque quauques citacions de l’istorian Camille Jullian (1859-1933) o de Charles Derennes (1882-1930) devath lo beròi títol «L’Oc, miraculeux diapason». Au contrari, lo nòste autor medoquin, eth, n’oblida pas de balhar bèth tròç en lenga nòsta, dens aqueste parlar deus estrems septentrionaus deu maine gascon.

Atau, justa plaça es hèita a Mèste Verdié (1779-1820) dab tròç deu Sabbat dau Medòc (paginas131-145) o aus escriuts deu republican bordalés deu Boscat Théodore Blanc (1840-1880) qui volot méter la lenga «au servici deu pòble» (paginas 145-152). L’autor de l’antologia hè tanben ua plaça a la lenga d’òc en consacrant las paginas 223-250 a çò qu’apèran « l’Escòla de Medòc ». Crestian Coulon qu’i plaça l’abat Daniel Bergey (1881-1950)[8], los Hrairs Conord[9] e Gric de Prat (lo doctor Roger Romefort, 1886-1938, deu Telhan-Medòc[10], autor de peçòtas hòrt popularas).

Per la creacion occitana contemporanèa, son mentavuts –que siin medoquins de vielha soca o d’adopcion o autes – Bernat Manciet (1923-2005)[11], Felip Gardy (vadut en 1948) fixat dempuish quauques annadas a la Canau-Ocean, gran coneishedor de la literatura nòsta mes tanben poèta, Alan Viaut, vadut en 1954, cercaire de tria en sociolingüistica e tanben poèta (Tralha de mar, 2002),; e enfin l’associacion Los Tradinaires, de Vendais-Montalivet, qu’anima Régine Ardilley e qui a hèit coneisher los tèxtes de Soeurette Allard (1920-2010). Personaument, ne m’aurè pas troblat qu’estossi citat en mei lo bèth cabau de contes, cançons e racontes «populars» recuelhuts dens los ans 1980 per Patrick Lavaud[12] dens Lo Medòc de boca a aurelha (Archius departamentaus de Gironda, 2011). Mes causir n’es pas jamei aisit, solide.

 Crestian Coulon que cita 81 autors, hòrt coneishuts o mei discrets mes tots de qualitat. Dauguns, tròp lèu desapareishuts (Pierre Veilletet, Anne-Marie Garat e Éric Holder per exemple), qu’avèn bien comprés e escriut sus aquera tèrra medoquina que, per «ordinària» que pareishi, sembla un chic enlobatanta. Gran mercé au valent medoquin de nos har partatjar dab estrambòrd las soas admiracions.

COULON, Christian. Le Médoc des écrivains, une anthologie de l’Antiquité à nos jours, Confluences, 2025; 20 èuros.