En 1925, los curds protagonizèron una granda revòlta contra l’estat turc. La revòlta tanben es coneguda coma la granda revòlta de Sheikh Said, lo dirigent nacionalista curd que menèt lo movement Azadî e plusors grops locals de Curdistan a luchar contra la nòva república turca. Malgrat que la revòlta foguèsse protagonizada per una majoritat de parlaires de zazaki, qualques curds tanben i participèron. Segon cèrts istorians actuals, foguèt la màger e primièra revòlta curda modèrna contra l’estat turc actual.

D’efièch, la nòva republica turca aviá fach fòrça reformas qu’afectavan los abitants del nòu estat, dont los curds. Mustafa Kemal Pasha, Atatürk, lo nòu president, diguèt que los britanics volián fondar un estat curd a l’entorn de l’airal de Mossol e Kirkuk. E aquò poiriá pertocar los curds de Turquia.Per o poder arrestar, caliá traversar la frontièra turca.

En 1919, Lloyd George, lo primièr ministre anglés, ja aviá pensat que los curds podián pas subreviure sens un estat. Un estat, pasmens, de mal crear pr’amor de la geografia del luòc. En 1925, l’afar de Mossol foguèt menat davant la Societat de las Nacions. Foguèt alara qu’espetèt la granda revòlta curda de Sheikh Said de 1925.

Lo començament de la revòlta

En Turquia, d’autre costat, d’aliats d’Atatürk afirmèron que lo president de la nòva republica turca dirigissiá la siá guèrra contra la religion. E doncas o caliá arrestar. Alara, las fòrças azadîs èran contrarotladas per la milícia tribala curda (pr’amor que luchavan contra los armènis) e comencèron la revòlta.

Segon mai d’una font, la revòlta espetèt perque los turcs volián restaurar lo califat otoman (finit en 1924). Tanben i aviá cèrtas demandas curdas coma causa: los curds anavan en preson, lo nom de Curdistan figurava dins cap de mapa e se podiá pas plan parlar lo curd per carrièras.

Sheikh Said cridèt totes los musulmans de Turquia a se revoltar. Una granda majoritat de curds i participèron. Loa azadîs tanben. Lèu i aguèt dins l’airal mai de 15 000 revoltats. Las tribus alevis i volguèron pas participar. Lèu foguèt dich qu’aucir un turc èra melhor qu’aucir 70 “infidèls”, e lèu la revòlta s’espandiguèt pertot.

L’armada turca utilizèt d’avions per bombardar l’airal curd, mas los britanics o confirmèron pas jamai. Los turcs, e mai en 1925 aguèsson sonque 7 avions, lèu n’aguèron 70 dins la region. Rapidament, los oficièrs turcs d’unitats curdas foguèron tuats. Sheikh Said foguèt causit coma nòu comandant del movement independentista curd e Darhini foguèt declarada nòva capitala de Curdistan. Lèu foguèt conquistada la vila turca de Lice.

Comença l’ofensiva curda

L’armada curda conquistèt tanben Maden, Siverek e Ergani. Totun, a Murat, foguèron arrestats per l’armada turca e se retirèron fins a Diyarbakir. Lo sètge comencèt lo 6 de març. L’armada curda aviá 10 000 òmes. La garnison turca luchèt plan bravament e, fin finala, los curds se retirèron. Lo sètge finiguèt l’11 del meteis mes. Puèi recebèron l’ataca de l’armada turca e fòrça unitats se rendèron.

A la fin de l’an, los curds gaireben luchavan pas pus. Se tenguèt de bombardaments aerians de contunh e los revoltats poguèron pas avançar delà Hinis. (Legissètz la seguida).

Aqueste article es publicat dins Sapiéncia, la revista occitana de divulgacion scientifica, amb la quala Jornalet a un acòrdi de cooperacion. Podètz legir l'article entièr aicí.