Tostemps animat per Jacques Lesgourgues e la soa còla, l’associacion deu Cafè Gascon de Dacs contunha son prètzhèit: prepausar un còp per ua conferéncias dab petit debat sus tèmas barrejats (lenga nòsta, tradicions, literatura, istòria, etc.). Los subjèctes ne mancan pas, tot parièrament com au CafèGascon que l’ACPL (Associacion per la Cultura Populara dens las Lanas) apita, era, au Mont de Marçan o dens los parçans pròches (Armanhac, Turçan, Petitas Lanas de Ròcahòrt…). Los landés vagants e valents ahuecats per la cultura d’òc e lo gascon en particular n’an pas de qué s’anujar! Dissabte 12 d’abriu (10h-12h, dens la sala deu cafè San Pietro de la ciutat termau de las arribas d’Ador), que receben l’associacion ReGasPro. Qu’es l’acronim per “Region Gasconha Prospectiva”. Oficiaument, qu’es vaduda en 2013 mes qu’es gessida d’ua auta entitat qui remonta aus ans 1980-1990 e sonada lo Conservatòri deu Patrimòni de Gasconha, hicada sus pè per Jacques Ayrial (1921-2020) qui, gascon de còr, demorèva en Bretanha.

Lo prètzhèit deu “Tres mosquetaris”

Lo prètzhèit de ReGasPro, portat susquetot per Gérard Brasquet, Tederic Merger e Vincenç Poudampa, qu’es de miar reflexions suus país gascons dens aqueth gran triangle inscrivut enter Garona, Mar Grana e Pirenèus. Ua region trociquejada evidentament en departaments e adara enter las duas “regionassas” (regions de “bèra” talha…) que son Nava Aquitània e Occitanie (en francés dens lo tèxte), de ne confóner pas dab l’Occitània lingüistica –lo gran maine lingüistic occitan, “deus Aups aus Pirenèus”– a laquau, e’m pensi, los legidors de Jornalet son abituats e coneishen bien. En principi…

La dimension lingüistica interèssa, solide, lo trio de ReGasPro (Atòs, Portòs…, probablament…Aramits) mes las lors preocupacions pòrtan mei que mei sus l’espaci geografic deu maine gascon. Ne podem jutjar dab un chic mei d’un centenat de cronicas balhadas, en òc evidentament, a Ràdio País, ràdio associativa qui, de Pau enlà, emet sus Bearn, Bigòrra e un chic Lanas e Gèrs, mes es sustot d’escotar sus Internet.

Ja que Tederic Merger —fondador deu sit Gasconha.com[1]— disi que ne sap pas tròp “se las cronicas an un reclam vertadèr”, fòrça es de constatar que son sovent tèmas qui pausan questions en màger partida pertinentas de geografia e d’adobament o “amainatjament deu territòri” (com disen elejuts o “tecnocratas” de l’estat o de las collectivitats publicas: comunas o sustot intercomunalitats, conselhs departamentaus o regionaus). L’evolucion deus “territòris” (aute mot de mòda dens lo vocabulari institucionau devarat de París) es un tèma qui torna sovent dens los petits proseis radiofonics de 5 o 6 minutas. De hèit, n’es pas tostemps positiva, aquera evolucion, ja que, de temps en quan, iniciativas pareishin senadas e utilas.

Atau, los nòstes “mosquetaris” (o tot simplament “mosquetaires”) an parlat per exemple deus transpòrts: question de las linhas e garas locaus on passan los TER (trins express regionaus) sus las vias subsistentas mes deishadas longtemps en maishant estat (las òbras de renovacion representan adara un bèth esfòrç de realizar), LGV (question viva en Vasadés, Brulhés o Agenés) o reobertura deu famós Pau-Canfranc (de Bedós en Vath d’Aspa dinc au Sompòrt).

Atencion, païsatges en dangèr!

Costat istòria o patrimòni, se son interessats a las bastidas, aqueras vilas o vilòtas navèras de l’Edat Mejana, dont an sovent ua plaça dab cobèrts o cornèras e a còps an guardat garlandas e beròias maisons de colanas. Egau, com d’autas petitas ciutats, qu’an perdut estatjants, lhevat quauques bèras excepcions, sustot quan lo torisme, haut o baish, las hè víver. Justament, qu’an tractat tanben de la question deu “subertorisme” o torisme qui vad excessiu quan guasta ciutats o litorau o montanha, en país d’òc o alhors. Deu costat de la còsta lengadociana e de Provença e del Comtat de Niça, que saben çò qu’aquò pòt balhar…

La transformacion o la degradacion deus païsatges torna sovent dens las cronicas de ReGasPro: lagunas landesas, païsatges desapareishuts, camins ruraus, impacte fonsièr, païsatgèr e economic de las centralas fotovoltaïcas qui començan de plapar hòrt de parçans... Metropòlis, renovacion deus centres-borgs, alimentacion son tot parièr realitats que lo Tederic o lo Vincenç ensajan d’analisar o d’avalorar. Lo campèstre, las tèrras agricòlas o las seuvas arroganhadas per lotiments a l’infinit e la banalizacion de las construccions son, qu’ic cau arreconéisher, ua realitat, malaja!

Figuras

Au miei d’aqueth pilòt barrejat qui pausa lo dit sus questions vertadèras de la vita vitanta, de l’evolucion de la societat –occitana gascona en l’ocurréncia–  qu’encontram d’autas causas. Per exemple, quauques cronicas an evocat personalitats qui marquèren, haut o baish e a còps de manèira clivanta la realitat lingüistica: l’escrivan bordalés (e sustot parisenc…) François Mauriac e lo son roman Thérèse Desqueyroux, Henri Soum (1996-2022) qui escrivot sus la Tolosa “populara” deu debut deu sègle XX, Miquèu Pujol, gascon de Coserans installat en Bigòrra e mort en 2024, qui aimava a debàter sus l’antena de Ràdio País, o Jean Lafitte (1930-2023), militar e jurista qui, la retirada vienuda, s’èra metut a estudiar lo gascon e …a polemicar.

Quan seràn a Dacs cap aus “cafetaires” deu dissabte 12 d’abriu, los de ReGasPro parlaràn probablament tanben d’autes tèmas d’actualitat com la question de l’adreçatge impausat per la lei dita “3 D” de 2022[2] qui hè obligacion a las comunas de mensh de 2 000 estatjants de nomenar absoludament las lors carrèras e de numerotar los bastiments. Au nom de la “seguretat, deus secors (ambulàncias, pompièrs, fòrças de l’ordre), de las facilitats de liurason. Dab totun ua consequéncia, l’avalida de mantuns lòcdits portaires de memòria. Que tornam tostemps, un jorn o l’aute, a la toponimia, enjòc fin finau hòrt geopolitic, l’actualitat internacionau qu’i muisha.