En aqueste mes de seteme que hestejan un chic pertot lo patrimòni. Hens la Lana Gran, lo malhum de la mediatèca de Morcencs que hè descobrir l’istòria deu trin hens Brassencs e la seuva landesa en generau. Un patrimòni despareishut mes qui vau la pena d’estar espiat de près. Exposicions e conferéncias, en particular la deu J.P. Mabille lo dimècres 12 (18h30) a Morcens, qu’ic permeten (www.paysmorcenais.fr o +33 [0]5 58 04 16 39).
 
Uei, qu’es lo trafec rotièr qui macha un chic pertot las cauçadas e hè créisher lo dangèir —ne saben quauquarren deu costat de Lipostèr, Pissòs o Mostèir^[1]—, e dauguns que serén a arregretar lo temps deus “machacuus”. Autament dit, l’epòca de las nombrosas petitas linhas de camin de hèr que traucavan los pinhadars de las Lanas de Gasconha e quitament los autes parçans deu país sancèr. Cent ans a —en 1913 donc— qu’èra lo temps deu “maximum ferroviari”. Los òmis de la fin deu sègle XIX qu’avèn credut au chivau vapor e multiplicat las linhas. Qu’èra lavetz lo “progrès”, com disèn. Aqueths camins d’un navèth genre que tiravan lo mei dret possible e que desenclavavan los vilatges. Nat candidat a ua eleccion cantonau qui ne gausava presentà’s shens un projècte de linha! E que bastín garas, ponts, tunèls (briga dens las Lanas, segur…) o maisons de gardabarrèras. Que cavèn trencadas e qu’adobèn espacis de triatge (adara qu’apareishen los entrepaus de logistica au ras de las autorotas…). Aqueras installacions emplegavan pro de monde: òmis d’esquipa per entertiéner las vias, emplegats barrejats e “aristocratas” de la conduita dont l’aunor èra de “har l’òra”.
 
 
Longueta agonia
 
Solide, qu’èra au servici de l’indústria, sustot dens la nòsta seuva lanusqueta. Que calè aviar bilhons tà las minas de carbon, palancas, husta o produits arrosinós. Qu’èra tota ua epòca mes tot aqueth monde d’activitat e de solidaritat que comença la soa longueta agonia dens las annadas 1960-70, per har simple. Qu’abandonan los camins de hèr “economics” pr’amor, ce disen, ne son pas rendables. La rota que trionfa e que darrigan los ralhs o qu’i dèishen créisher brosta e tusta.
 
E totun… De Sent Sefrian estant —on demòran tostemps barrats los talhèrs ferroviaris e on ua vielha motritz atenh la mort definitiva, arrosegada per la rovilha— que podèvan anar a París per Ostens e Bautiran (Gravas). Qu’i avè ua linha deu Mont au país deus “Parropians” per Lucsèir, e la “halte” o arrèst deu quartièr de Houaste a Sòra. E l’abat Cesari Daugé, eth, a la Bèra Epòca, que hadó la soa “Camada en Itàlia” en préner lo trin a Aire, cap a Tarba, puish Tolosa, Marselha, e tutti quanti…
 
Adara, se voletz anar deu Mont a Nerac o Agen en préner lo trin per —comportament “ciutadan”, com disen— estauviar l’emission de CO₂, qu’es ua aventura. Que cau dus o tres òras en passant per Bordèu (qu’èi espiat suu site de l’SNCF) o que’vs prepausan de préner l’autobús… Egau! Siitz rassegurats: dab las futuras linhas de grana velocitat que ganharatz aumensh ua òra tà anar a París; que serà ua brava compensacion, probablament un chic carestiosa totun^[2].
 
Per tornar au temps on “lo trin espiava passar las vacas” (lo títol de las animacions prepausadas per la mediatèca de Morcencs), ne manquitz pas, se vos estancatz a Bordèu, anitz véder la mapa de la gran sala de la gara Sent Joan, sedença autes còps de l’anciana Companhia deu Mieidia. Qu’i vederatz la densitat deu malhum aquitan. Adara, qu’an transformat las vielhas linhas en pistas ciclablas (n’es pas ua maishanta idèa) o que las an isoladas malastrosament de las granas. E seré estat vertadèirament ua peguessa, per exemple, de guardar lo ligam entre Marquesa e La Bohèira? O las ligasons dab las estacions balneàrias de la Còsta d’Argent? Que m’arrèsti percé vau belèu plorar suu temps deus calelhs e de la marina de vela.
 
 
 
 
Joan Jacme Fénié
 
 
 
 
 
_____
^[1] Sus las consequéncias de l’ahar de la transformacion de la defunta RN 10 en autovia A63 capvath lo departament de las Lanas, véder lo jornau Sud-Ouest.
 
^[2] Seguir l’evolucion deu debat au torn de las LGV capvath Gasconha dens lo jornau Sud-Ouest per exemple.