Alphonse Lequeutre (1829-1891) foguèt un dels fondadors del Club Alpin Francés. D’autre latz, la notícia sus la quatrena de cobèrta nos informa que foguèt tanben un dels primièrs guidas pels Pirenèus. Ne sabèm gaire mai sus l’autor, mas òm pòt imaginar que se tractava d’un òme amonedat per se poder pagar lo luxe, al sègle XIX, de passar son temps a trevar los sits mai requistes de l’Euròpa miègjornala. Es un constat. O i reprocharem pas, que demercés son activitat nos a gratificat d’aquesta polida monografia de las Gòrjas de Tarn.
 
L’autor, o avèm dich, s’es passejat un pauc de pertot en Euròpa ont s’i tròban congòsts, gorguièras o cingles. Per plan dire, pertot ont i a de montanhas. Dins aqueste obratge li arriba sovent de far de comparasons amb de sits rescontrats dins las gorguièras d’Ardecha, lo desfilat de Peiralís dins la Val d’Aude o, tanplan, las montanhas aragonesas.
 
Aquesta monografia es viventa. Valent a dire qu’Alphonse Lequeutre esita pas a far part al legeire de sos sentiments e emocions personals coma, quand aquò ne vira, de qualques pichons accidents de la vida vidanta. Causas menudas que permeton al legeire de s’identificar un chic a l’excursionista e de participar d’ont mai a l’escorreguda. Qualques còps li arriba de far dins la literatura lirica del reportatge, coma se fasiá a l’epòca: “Dins aquesta solesa, sonòra coma una catedrala, òm ressentís una mena de respècte religiós. Talament que, de pauc se’n manca, nos i descofarián”.
 
Ça que la, a d’autres moments, li pòt arribar de far pròva de condescendéncia al respècte de las gents que vivon dins las Gòrjas de Tarn. I son descrichas, e gaireben estudiadas, coma los “autoctòns” de l’endrech. Un pauc coma se se tractava de populacions recentament mesas al contacte de la civilizacion. A creire que dins las Gòrjas de Tarn, Alphonse Lequeutre se consolava mal d’aver pas pogut anar explorar Asia o Africa. Las exploracions de tota mena, en totes luòcs, èran de mòda al moment ont l’autor nos escriguèt aquel reportatge al còr... d’Occitània! Es tot vist que l’excursionista cèrca l’exotisme a tot pèrdre. Mas quin es l’escorreire que cèrca pas, o fantasma pas, lo particularisme mai agut de çò que visita? D’alhors, un moment donat, se pòt pas empachar de s’exclamar: “Aquò’s un pauc America al còr de França!” Vertat que cal tornar metre aquela frasa dins lo contèxte de l’epòca ont los excursionistas mai aluserpits somiavan d’anar far una virada dins los congòsts bèls del Ponent estatsunidenc. Ça que la, èra pas una rason per agachar d’occitans coma s’èran de pèlrojas.
 
An aquel prepaus, l’autor es obsedit per las classificacions racialas. Es de longa a destriar los crans dolicocefals dels braquicefals. Aquí tanben se tractava d’una mòda a la fin del sègle XIX. Èra la temporada ont cadun fasiá, pauc o pro, d’antropologia. Se tractava mai d’antropologia de tavèrna que non pas d’antropologia de cavèrna. Alara qu’Alphonse Lequeutre se seriá pogut acontentar de descripcions geologicas acompanhadas de comentaris istorics, se crei obligat d’ajustar qualquas azardosas observacions etnologicas e quitament antropologicas. Tot comptat e rebatut aquestes passatges semblan d’èsser estats escriches pas que per far relusir l’espandida culturala de l’autor. E mai es vertat que lo tèxte, a certans moment, es un pauc alambicat. Mas, tornem o dire, èra l’estil de l’epòca.
 
La factura de l’escritura altèrna del tecnic fins al liric, del scientific a l’oniric. Aqueste document atèsta de l’evolucion de la lenga, o puslèu del lengatge. Atanben, del còp, se pausa la question de la pertinéncia d’una tala reedicion, mai de cent ans aprèp la publicacion iniciala de l’obratge. A mon vejaire i a mantuna rason que pòdon justificar una tala reedicion. Primièrament amb aqueste obratge avèm a posita un estat de çò qu’èran las coneissenças geograficas e geologicas a l’entorn de las annadas 1880. Segondament, e probablament es çò pus important, avèm un estat de las mentalitats de l’epòca. Presentament, la percepcion qu’aviá un borgés al respècte de la païsanariá. S’i pòt mesurar tanben l’empresa qu’aviá la glèisa papista sus pòble del campèstre. E tantas causas autras que fan l’interès d’un libre vièlh, publicat per lo primièr còp en 1886 dins la revista francesa Le Tour du Monde. Coma o podètz veire, a l’epòca, èrem luènh del “vilatge planetari”.
 
Dins l’edicion que nos prepausa Princi Negue, los dessenhs son nombroses. Se pòt quitament considerar qu’un tèrç de l’espaci disponible es consacrat a las illustracions. De qual son aquestes dessenhs? L’editor o menciona pas enluòc e es damatge. Benlèu caldriá comprene o endevinhar que son del quiti autor de l’obratge? Pensi que i a aquí una probabilitat, compte tengut de la relacion estrecha e permanenta entre lo tèxte e las illustracions. Mas i a quicòm mai que plaideja pel contrari. Lo fach que cada pèça siá signada de dos noms diferents. Sovent, enbàs del dessenh, a l’esquèrra, se vei lo nom de “Barrant”, mentre qu’a drecha se pòt legir quicòm coma “G. Vuillia” (mas aquí pòdi pas garantir l’exactitud de la signatura manescricha, talament es mal de legir).
 
Amb aquò, sièm gaire avançat sus l’autor (los autors) de las illustracions. Aquestas son precisas dins la descripcion dels sits representats. Los excursionistas dins lor barca son sovent meses en scèna, çò que balha de vam e de movement a cada imatge. Doblidèssem pas que sièm a la fin del sègle XIX e que la fotografia, s’es ja inventada desempuèi gaire temps, los aparelhs son encara voluminoses e de mal carrejar dins una expedicion (foguèsse una simpla escorreguda dins las Gòrjas de Tarn). A l’epòca èrem luènh de l’aparelh numeric, d’uèi tan tèunhe, que caup dins la pòcha falsa del mendre veston.  
 
Mas, per ne tornar a 2013, seriá plan qu’un occitan del sègle XXI, se prenguèsse per la pèl de l’esquina e anèsse far son reportatge en lenga nòstra dins aquel sit meravilhós que son las Gòrjas de Tarn. Fa pas cap de dobte que las edicions Princi Negue lo publicarián.
 
 
 
 
Sèrgi Viaule
 
 
 
_____
LEQUEUTRE, Alphonse. Le Canyon du Tarn. Edicions Princi Negue/des Régionalismes, 2008. 100 paginas.