Coma dirián los felibres roergasses (e los d’endacòm mai plan solide): una estela de mai ven de nàisser al cèl de la literatura policièra occitana. E quina estela! Probablament una de las pus lusentas. Es vertat que cada publicacion de Joan Ganhaire es —aguèssem pas paur dels clichats— un eveniment. Amb aqueste libre contunha de nos desencabdelar las aventuras rebombissentas e trucalunas del comissari Alexandre Darnauguilhem, escaissat “Lo Bastard”, e de sa fina còla del comissariat de Maraval en Peiregòrd. Cada personatge i es remirablament tipat. Joan Ganhaire a un sens agut e agusat de l’observacion sòciosocietala. Gara a lo que tomba jos sa falç!
Ai pas de conselh a balhar a degun, mas los qu’aurián pas encara legit Joan Ganhaire, per lor plaser aurián tot a ganhar de far una session de recobrida del retard. Que sàpie, sos obratges son encara disponibles. Cal imperativament que la literatura occitana retròbe un lectorat. Es una condicion sine qua non per la seu vitalitat. Cal que cadun balhe un còp de man: los ensenhaires, plan solide, que pòdon e devon sensibilizar lors escolans a la lectura; la premsa que se deu far lo resson de la creacion literària; las associacions, que totas se devon far un relais de difusion de l’escrich occitan; los editors, segur, que devon suscitar las vocacions. Es an aquel prètz que benlèu la literatura tornarà, almens, trapar lo nivèl d’interès qu’èra lo seu dins las annadas 1970.
Dins aquel novèl òpus de Joan Ganhaire tot es en plaça. Tot es plan a sa plaça. Un roman, foguèsse policièr, es una construccion. Es quicòm que se bastís de las apevasons fins al capial. Entre los dos tot demòra de far. Tot demòra d’emplenar. Dins aqueste domeni coma dins los autres se pòt pas far qué que siague, quora que siague. La construccion deu èsser soscada. Cal calcular la famosa tombada sensada espantar lo legeire. Mas d’en d’abòrd lo cal téner, lo legeire. Lo cal téner e lo daissar pas anar fins a la conclusion. Cal de demòre lo bèc dins l’aiga fins a la fin. Es aquí que se mesura tot l’engèni d’un autor de roman policièr. Es dins sa capacitat a téner d’alen son legeire fins a la desnosada de l’enigma. Per çò que, plan solide, i deu aver enigma. Lo legeire, lo cal far córrer, a drecha, a esquèrra e dins totes los sens. Lo cal pèrdre abans de li ofrir l’epilòg que lo deu botar de cuol. Lo cal regalar de cap en cima, mas al final, de mercés una casuda inesperada, li cal tanben ofrir lo solelh sus la nòvia.
L’autor deu far de tal biais que son legeire age lo libre empegat a sos dets. Tant e plan que se’n pògue pas desencadenar. Aquò’s vertat per tot roman, mas l’es encara mai pel roman policièr. Joan Ganhaire sap complir aquesta mena de gasanha. O sabiam ja e nos alassam pas de lo legir. Es aquí que residís la fòrça de creacion de l’autor, dins sa capacitat de renovelar. Coma Frederic Dard balhava dos episòdis annadièrs de son San Antonio sens alassar son monde, Joan Ganhaire ne poiriá far aitant. Las gents ne demandan e ne tornarián demandar.
Sus la forma i auriá de causas a dire. Per exemple aquela curiosa introduccion de nòstre amic Michèu Chapduelh. Sembla d’èsser estat el lo corrector de l’òbra. Aquel assaber es un pauc patetic per çò que visiblament se balha per tòca de justicifar una lenga petesejaira, sens i capitar brica. Alavetz, evòca lo genre policièr que deu prene en carga lo lengatge popular. Ditz que, ça que la, cal ben téner compte de l’estat de la lenga a l’ora d’ara. Aquel plaidejadís tomba a costat de son objectiu. Es plen de contradiccions. D’un costat ditz que cal ben far la caça als francismes, mas tanlèu aprèp ditz que cal tanben far plaser al monde que vivon dins l’encontrada de l’autor. Lor cal balhar una lenga que revèrte l’estat de la lenga que parlan al quotidian. Valent a dire una lenga claufida de francismes. Autrament dich, aquela darrièra volontat justifica los particularismes aguts e los patejadisses. Es una causida que trapi ieu damatjosa per la dignitat de la lenga e sa larga difusion, mas una causida respectabla coma totas las causidas dins un monde de libertat e de democracia. Mas alara, un còp de mai, perqué aquel abansdire? Mistèri e pluèja d’aiga!
Autra curiositat, l’autor se daissa anar a de clichats societals a quatre francs espanhòls. Per exemple, d’omoxesuals agressats per de racistas e de faissistas d’una organizacion occitanista que n’ai doblidat son nom —organizacion fictiva es de precisar—. Qual sap se Joan Ganhaire, notable del Partit Socialista francés o prèp del Partit Socialista francés —aquò es una realitat— auriá pas en travèrs de la garganta l’existéncia de partits nacionalistas occitans? Alavetz, sens voler far una analisi psicanalitica de l’òbra, de mercés a l’exutòri de son roman policièr, en guisa d’escumenge, escupís son fèl contra los nacionalistas occitans. Cal ben dire que per totas las victimas del sindròm del colonizat, las personas liuras que luchan per la libertat de lor nacion ocupada pòdon èsser de racistas e de faissistas. Mas chò! Tornem o dire, tot aquò es pas ficcion fictiva.
Sèrgi Viaule
_____
GANHAIRE, Joan. Vautres que m’avètz tuada. Edicions de l’Estitut d’Estudis Occitans. Colleccion “Atots” N° 193, 2013. 195 paginas.
Ai pas de conselh a balhar a degun, mas los qu’aurián pas encara legit Joan Ganhaire, per lor plaser aurián tot a ganhar de far una session de recobrida del retard. Que sàpie, sos obratges son encara disponibles. Cal imperativament que la literatura occitana retròbe un lectorat. Es una condicion sine qua non per la seu vitalitat. Cal que cadun balhe un còp de man: los ensenhaires, plan solide, que pòdon e devon sensibilizar lors escolans a la lectura; la premsa que se deu far lo resson de la creacion literària; las associacions, que totas se devon far un relais de difusion de l’escrich occitan; los editors, segur, que devon suscitar las vocacions. Es an aquel prètz que benlèu la literatura tornarà, almens, trapar lo nivèl d’interès qu’èra lo seu dins las annadas 1970.
Dins aquel novèl òpus de Joan Ganhaire tot es en plaça. Tot es plan a sa plaça. Un roman, foguèsse policièr, es una construccion. Es quicòm que se bastís de las apevasons fins al capial. Entre los dos tot demòra de far. Tot demòra d’emplenar. Dins aqueste domeni coma dins los autres se pòt pas far qué que siague, quora que siague. La construccion deu èsser soscada. Cal calcular la famosa tombada sensada espantar lo legeire. Mas d’en d’abòrd lo cal téner, lo legeire. Lo cal téner e lo daissar pas anar fins a la conclusion. Cal de demòre lo bèc dins l’aiga fins a la fin. Es aquí que se mesura tot l’engèni d’un autor de roman policièr. Es dins sa capacitat a téner d’alen son legeire fins a la desnosada de l’enigma. Per çò que, plan solide, i deu aver enigma. Lo legeire, lo cal far córrer, a drecha, a esquèrra e dins totes los sens. Lo cal pèrdre abans de li ofrir l’epilòg que lo deu botar de cuol. Lo cal regalar de cap en cima, mas al final, de mercés una casuda inesperada, li cal tanben ofrir lo solelh sus la nòvia.
L’autor deu far de tal biais que son legeire age lo libre empegat a sos dets. Tant e plan que se’n pògue pas desencadenar. Aquò’s vertat per tot roman, mas l’es encara mai pel roman policièr. Joan Ganhaire sap complir aquesta mena de gasanha. O sabiam ja e nos alassam pas de lo legir. Es aquí que residís la fòrça de creacion de l’autor, dins sa capacitat de renovelar. Coma Frederic Dard balhava dos episòdis annadièrs de son San Antonio sens alassar son monde, Joan Ganhaire ne poiriá far aitant. Las gents ne demandan e ne tornarián demandar.
Sus la forma i auriá de causas a dire. Per exemple aquela curiosa introduccion de nòstre amic Michèu Chapduelh. Sembla d’èsser estat el lo corrector de l’òbra. Aquel assaber es un pauc patetic per çò que visiblament se balha per tòca de justicifar una lenga petesejaira, sens i capitar brica. Alavetz, evòca lo genre policièr que deu prene en carga lo lengatge popular. Ditz que, ça que la, cal ben téner compte de l’estat de la lenga a l’ora d’ara. Aquel plaidejadís tomba a costat de son objectiu. Es plen de contradiccions. D’un costat ditz que cal ben far la caça als francismes, mas tanlèu aprèp ditz que cal tanben far plaser al monde que vivon dins l’encontrada de l’autor. Lor cal balhar una lenga que revèrte l’estat de la lenga que parlan al quotidian. Valent a dire una lenga claufida de francismes. Autrament dich, aquela darrièra volontat justifica los particularismes aguts e los patejadisses. Es una causida que trapi ieu damatjosa per la dignitat de la lenga e sa larga difusion, mas una causida respectabla coma totas las causidas dins un monde de libertat e de democracia. Mas alara, un còp de mai, perqué aquel abansdire? Mistèri e pluèja d’aiga!
Autra curiositat, l’autor se daissa anar a de clichats societals a quatre francs espanhòls. Per exemple, d’omoxesuals agressats per de racistas e de faissistas d’una organizacion occitanista que n’ai doblidat son nom —organizacion fictiva es de precisar—. Qual sap se Joan Ganhaire, notable del Partit Socialista francés o prèp del Partit Socialista francés —aquò es una realitat— auriá pas en travèrs de la garganta l’existéncia de partits nacionalistas occitans? Alavetz, sens voler far una analisi psicanalitica de l’òbra, de mercés a l’exutòri de son roman policièr, en guisa d’escumenge, escupís son fèl contra los nacionalistas occitans. Cal ben dire que per totas las victimas del sindròm del colonizat, las personas liuras que luchan per la libertat de lor nacion ocupada pòdon èsser de racistas e de faissistas. Mas chò! Tornem o dire, tot aquò es pas ficcion fictiva.
Sèrgi Viaule
_____
GANHAIRE, Joan. Vautres que m’avètz tuada. Edicions de l’Estitut d’Estudis Occitans. Colleccion “Atots” N° 193, 2013. 195 paginas.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#7 Mercés, ara compreni l'introduccion del Chapduèlh!
Tot aquò per dire qu'aquela lenga la comprenes pas. Te gèti pas la pèira, siás pas la sol e l'estat de la lenga doblat a la talha del domèni, sens comptar lo fach que los lemosins son dels èstres discrets, pichons e magrinèls que passan lor temps a mossegar de rabas al fons de lor baumas, dèvon pas ajudar tròp.
Mas aquí, francament, es geinant. E mai que geinant, enrabiant. Perque as pas tanpauc compres (benlèu perque es en « patés ») l'avant-dire de Chapdaire e Ganhuelh. E as pas compres que s'adreiçava a TU, en particular, tu Sèrgi Viaule, perque los autors que son de gents plens de compassion an volgut tenir compte de tas remarcas, aquelas precisament qu'ai citadas mai naut. E o pròvi :
« Demest los legeires que se regaleren de las enquestas precedentas dau comissari Darnaudguilhem, n'en fuguèt per deplorar l'iperdialectalisme de l'autor. Mai si sem conscients de las dificultats que los legeires d'un autre parlar pòden trobar, seria mai juste de parlar de niveu de lenga que de dialectalisme. »
En gròs, se comprenes pas la lenga de l'autor, es pas perque eles se vòlon pas adaptar, mas perque tu refusas de t'adaptar a çò qu'es la realitat de la lenga d'uèi. Una analisi amb la quala soi a cent del cent d'acòrd, e que m'èri ja facha amb ta primièra critica. Basta de te dalhar dins ton vam, los autors son prèstes a far de concessions, e, vist qu'aparentament cal d'explicacions bassament linguisticas, consideracions linguisticas i aurà. Citi encara los autors : « Un francisme es pas lo sinonime dau mot occitan vertadier. Las intencions son diferentas e las diferéncias sociologicament marcadas. »
S'enseguís una ponhada d'exemple, demest los quals « chefe » e « chap », « monsur » e « sénher », « ben » e « bien » (òc-ben, se ditz pas « plan » en lemosin), sens comptar la mencion de totas las variacions foneticas que cal o pas marcar per gardar la musicalitat especifica dau lemosin, las aferesis, elisions e autres Objèctes Linguistics Gaire Identifiables. JAMAI es dich que la lenga de l'environament de l'autor es clafida de francismes, e per una rason simpla : es pas lo cas. Ganhaire parla occitan e lo parla plan (o « bien ») e se i a, coma alhors, de monde, mai que mai dins los joves, que trantalhan entre occitan e frances empacha pas d'aver encara una qualitat de lenga presenta dins la societat. E es pas de « patois », aquò s'apèla d'occitan e francament es una vergonha d'aver a dire aquò a qualqu'un que preten defendre la lenga.
T'es jamai vengut a l'esperit que las causas son pas negras o blancas ? Que i a benlèu pas una termièra clara, amb un No Man's Land de 50 km de distància entre lo domèni d'òc e lo domèni d'oïl e que cada dialècte, cada parlar, a evoluit sus sa zòna al contacte de tot un fum de causas ? Al passatge, la dialectalitat de la lenga ven segurament mens de l'Estat Francés qu'es vengut nos veire pas que recentament que de la talha del domèni e de l'abséncia de TGV a l'espòca o l'occitan èra la lenga de totes. Lo lemosin de Ganhaire es pas un patés qu'auriá empruntat de mots a un francés envasidor, lo lemosin de Ganhaire es un occitan qu'a evoluit en paralèla dau francés, lo dialècte que s'es segurament lo mai eslunhat del latin, una caracteristica que retrobam...dins lo francés justament. Espèri que los linguistas me perdonaràn aquesta escorcièra esquematica.
Vòs respectar la dignitat de la lenga ? Comença per respectar los que la parlan e que parlan pas exactament del meteis biais que tu. Gausas parlar de particularisme, e ne parlar coma un fren a la compreneson, e dins lo meteis temps se pòt trapar dins ton article l'expression « de las apevasons fins al capial » que coneissi pas, qu'aviái jamai legida ont que siá, e que, fòra contèxte, comprèni pas. Mas ieu m'en foti, me geina pas la compreneson del sens de çò que dises e t'acusarai pas de far d'iper-localisme.
Es per alhors d'una extrèma marrida fe de dire a tot lo monde que la lenga se compren pas al pretèxte que TU la comprenes pas. E d'una extrèma marrida fe extrèma que de modificar los perpaus tenguts dins aqueste avant-dire per que peguen a ta desconeissença de l'airal lemosin e a ta vision carrada d'Occitània mentre que te son destinats e qu'explican de biais puslèu simpatic e argumentat que ton interpretacion es faussa. E tu persistisses a t'embarrar dins aquela opinion qu'es zo tòrni dire, endofobica. Un occitan que ne trata un autre de patesant perque lo compren pas, en sabent que l'incompreneson e la desconeissença son los principals motors de la xenofobia, cossi sonas aquò ?
T'auria bien escrich questa critica de critica en lemosin, mas ai 'gut paur de far daus iper-localismes tipicament lemosins e que quò geine la discussion, 'laidonc me sei rabatut sus lo lengadocian, aparentament lo sol dialecte de l'universalitat, coma chascun sap.
Tristes tropismes, auriá dich l'autre.
P.S : M'avisi que voliái parlar tanben del darrièr paragraf, mas coma mon comentari-critica-de-critica es ja pro long, vos daissi bufar avant de ne fotre una jaça de mai.
[2/2]
Es qu'aquò... se vòl una critica ? A la debuta, ai pensat que òc : bona remesa en contèxte, pintura lèu-faita del genre policièr e de çò que Ganhaire tira dels aujols, mai o mens illustres, que l'an precedat dins un genre encara malconsiderat. Coma se la fòrma del roman policièr empachava de far de granda literatura ! Emai n'en dobtèsse lo Ganhaire himself, se pòt pas contestar qu'es un dels autors occitans los mai importants, dins los que son vius entendi. E pensi tanben qu'es un dels sols que podrián aver un interés dins l'encastre de la literatura francesa, que soi luènh d'èstre convençut per tot çò que sortís en literatura occitan ; es pas perqu'es de literatura occitana qu'es bon.
Mas en començant d'arribar a la fin, me soi quand mema pausat de questions. E parli dels dos darrièrs paragrafs que, per ieu, an pas res a fotre dins una critica e aurián tendéncia a me far oblidar tot çò que i a d'escrich avant. E una tendéncia mai que pesuga, zo dèvi plan dire.
Aparentament, se podriá pas, jamai, parlar de l'escrich sens parlar de la lenga. La nòstra es pas encara mòrta qu'es ja espinglada, descopada, estirada, dissecada per saber çò qu'a dins los budels. Una òbra bona es intemporala, passa las frontièras dels paises, de las lengas e jamai lo lector, pivelat per çò que legís, se pausarà la question de saber d'ont sortís aquela lenga. E dins un cap d'òbra, lo sens despassa la lenga. S'èra pas lo cas, jamai i auriá de reviradas de libres, jamai i auriá agut de prèmi Nobel e Mistral seriá demorat un « patesejaire » de mai, Soljenitsyne seriá demorat dins son golag e auriái jamai legit La Conjuration des Imbéciles, çò que, quand mema, auriá mancat a ma cultura. Pontificar sus la lenga sens parlar de l'òbra, es la tuar, la voidar de son contengut, de sa substància e auriá de valor sonque se apuèiava un ponch critic del contengut, en plaça de veicular una opinion plan personala e, zo tròbi, un pauc viciosa.
Perque òc, ton opinion sus la lenga emplegada per Ganhaire es viciosa, e, anirai mai luènh, pudís l'endofobia, lo racisme intrà-occitan, mai que mai virat cap al Nòrd del domèni, una question que faguèt plan parlar après que foguèsse joslevada l'an passat a l'Estivada per...Ganhaire e Chapduelh. Totjorn los meteisses que se fan remarcar... mas i a benlèu una rason, e pensi pas que se melhorèsse.
Mas per afortir çò que vau dire, me sembla necessari de recopar ton avant-darrièr paragraf present per un, mai vièlh, publicat a perpaus de l'opús precedent del cople Ganhaire/Darnaudguilhem e que se tròba aqui :
http://www.jornalet.com/nova/1269/un-roman-policier-de-legir-se-volem-pas-morir-sens-aver-pres-de-plaser
Te citi :
« Trapi, pasmens, que l’autor auriá pogut far mai modèrne puslèu que, qualques còps, s’embarrar dins un iperdialectalisme. Disi “far moderne” per dire de far tot simplament mai normalisat per fin de permetre una melhora intercompreneson al dintre de l’airal occitan. Siem pas mai a l’èra del felibritge ont lo jòc consistissiá a fa mai campanilista de lo vesin d’a costat. Se volem d’uèi una literatura de granda difusion, se volem far de la literatura occitana una granda literatura europèa, caldrà ben sortir de l’esparpalhament dialectal ont nos a embarrat lo colonialisme francés. »
Sabi qu'a l'escòla t'an pas dich lo nom de ton país e per consequent la lenga que s'i parlava, mas dins lo país de Ganhaire aquò s'apela d'occitan-lemosin. I a efectivament de pichonas diferéncias amb çò que parlas tu, qu'es, se m'engani pas, de lengadocian, pasmens grosso modo, a vista de nas e de linguista del dimenge, nos comprenèm plan ben. Es lo principi de basa de l'occitan, me sembla. En mai avèm aquel avantatge d'aver una grafia plan unida e qu'es un bon otís per se comprendre a l'escrich e que rapròcha plan los dialectes, dels còps un pauc mai malaisats d'entendre a l'aurelha quora sèm pas acostumats.
[1/2]
#3 E donca ?
Per aver legit aquel obratge del Ganhaire, pensi pas que la referéncia a un partit l'extrèma drecha occitan sia un reglament de compte interne. Me semble puslèu que dins una amira de desenvolopament de l'occitan, l'autor a imaginat un partit faissista-nacionalista occitan-antiomosexuals coma s'en podria trobar dins un pais ont los policièrs parlan e fan lor raports en occitan. En tot cas es atal que l'ai comprés.
PS : èsser occitanista es malurosament pas sinonime de "dubèrt suls dreches dels omosexuals".
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari