Aquel libre es un trabalh universitari de Laurenç Abrate. Per èsser precís es lo contengut de sa tèsi d’istòria sostenguda a Tolosa en 1987. Un libre que marcarà durablament la cultura occitana e mai que mai la cultura politica occitana. De la part de l’autor se tracta d’un libre d’objectivat blosa e de libertat alandada. Òm sentís ça que la un pauc de retenguda dins los prepaus d’Abrate, mas sa conclusion finala del ben fondat del nacionalisme occitan fa pas cap de dobte al legeire. Gausar sosténer aquela tèsi davant una jurada d’universitaris de l’estat francés, caliá èsser conflat coma un melon. Visiblament Abrate aviá pas dins lo cap de far una carrièra universitària, çò que li balhèt la quasi-libertat de far çò que voliá, coma o entendiá. Òsca per son onestetat intellectuala e sa libertat de pensada que pegan plan a l’èime occitan.
 
Òsca tanben a l’Institut d’Estudis Occitans d’aver publicat lo volum. Pasmens l’auriá pogut publicar plan pus lèu. A se demandar, tornar, se lo manescrich es pas estat volontàriament enterrat catòrze ans a fons de tirador per encausa de son contengut. Alavetz, mercés al trabalh de Felip Carbona e de Robèrt Martí, lo libre ara l’avàm a mai lo legirem. Es totjorn d’actualitat!
 
Per començar per la debuta, notarem que la relectura de l’òbra per Remèsi Puech obliguèt aqueste d’escriure “Aqueste libre ven a temps e ora, al moment ont la Republica, per dire d’arrestar pas d’èsser indespartibla, se retròba constrencha a devenir plurala. Al moment tanben ont Euròpa —conscienta de sos eiretatges esperitals— dintra dins una fasa decisiva de son unitat”. Un discors d’oportunitat dins la boca de l’ancian president departamental naut-garonenc de la plan jacobina Federacion de las Òbras Laïcas. Un espet de mai de la part de Laurenç Abrate: obligar l’intellecnotable a se desgargamelar e a se tòrcer las neurònas exagonalas.
 
Tre la debuta, a prepaus d’Occitània, Abrate escriu: “(...) Occitània, o plan mai exactament aquesta nacion latenta que se pòt rasonablament presupausar se los eveniments n’avián decidit atal, existís pas pus que coma endevenir possible”. Aquò’s aquò la conclusion de la tèsi qu’Abrate desvolopa de cap en cima de son obratge: existís una nacion occitana que demanda pas que de se desalienar e de se desliurar. Mas o cal plan dire amb el: i aurà pas de nacion occitana sens nacionalistas. A nautres de despassar la crenhença antinacionalista que règna dins l’occitanisme desempuèi un sègle.
 
La guèrra d’assimilacion passa per l’escòla. E de denonciar l’alienacion del pòble occitan complida per una politica d’assimilacion francesa planificada. L’autor denóncia un còp de mai l’institucion escolara, vertadièra maquina de guèrra contra nòstre país, al servici d’aquela politica de colonizacion. Escriu: “L’ensenhament s’adreiça primièr a la joventut d’un país. Aquesta joventut constituís l’element eminentament interessant de la societat per tant qu’es destinat a la renovelar. La receptivitat, la malleabilitat inerentas an aquesta lesca d’edat acreis encara mai l’eficacitat e l’influéncia de l’ensenhament dispensat. A tal punt que las manipulacions son possiblas. En consequéncia, deténer lo contraròtle de l’ensenhament equival, non soncament a deténer lo contraròtle d’una part de la populacion, mas tanben a influir bravament subre l’endevenir de la societat sancèra”. Lo quiti Frederic Mistral comprenguèt tre la fin del sègle XIX que l’escòla francesa aviá per primièra mission en Occitània de tuar l’occitan. Lo laurejat del Prèmi Nobèl escriviá en 1888: “Per l’ultima annada de mas foncions al capolierat, volguèri far mon dever de felibre de la tripa vièlha en pausant un còp per totes la question felibrenca qu’es la de l’escòla… Es ara plan clar que l’ora de jogar del galobet per amusar la galariá es passada. Se volèm servar nòstra rason d’èsser davant l’istòria, se volèm pas acabar nòstras trenta annadas de lucha gloriosa per un mudisme e un aplatiment miserós e vergonhós, avèm de far coma los catalans e totas las raças qu’an una anma: aparar fòrt e mòrt la lenga nòstra contra la guèrra despietadosa que li fan las escòlas”. Mistral plaidejava ja pel drech inalienable del pòbles a èsser ensenhats dins lor lenga. Malaürosament èran pas nombroses los felibres a aver una consciéncia politica. Pasmens n’i aviá qualqu’unes de pro lucids a la debuta del sègle XX per rapelar que dins una situacion de colonizacion, lo politic deu prene lo pas subre lo cultural estant que la politica culturala-escolara depend justament de la politica tot bonament. Causa que planes occitans d’uèi an pas encara comprés, çò qu’a per consequéncias l’estat actual del partits politics occitans e las dificultats qu’an de crear un rapòrt de fòrça pro consequent per entravar la politica franchimanda d’assimilacion. A la debuta del sègle vint, adoncas, lo majoral Juli Veran aviá consciéncia que lo problèma de la recuperacion de las libertats occitanas e bèl primièr la libertat lingüistica se trapava al nivèl politic. Escriviá: “Ne serà sempre atal, tant que lo poder central organizarà l’instruccion publica a sa fantasiá, tant qu’es de París e sonque de París que partiràn los òrdres e los reglaments dels estudis per totas las regions, vilas e vilatges de França. De reformas pregondas coma aquelas que s’espèran los felibres, non se pòdon far sens tocar a l’organizacion politica, sens descentralisacion —en esperant melhor— que done a las regions, comunas e universitats la libertat d’adobar l’instruccion dels enfants a la pagèla de las tradicions, de las mors e dels besonhs de cada país”. E a prepaus de Maurici Faure, el tanben majoral del Felibritge, que foguèt qualques meses ministre de l’instruccion publica a partir de 1911 e que lo poder li daissèt pas la possibilitat de res far en matèria d’ensenhament de la lenga occitana, Juli Veran escriu amb una luciditat qu’aimarián de mesa en 2013: “E per tot dire, lo miracle vertadièr qu’aurà fach Maurici Faure serà estat de mostrar, clar coma lo jorn, que d’esperar del poder central las satisfaccions que reclaman nòstres patriòtas es causa vana. Devèm cercar d’ajuda per lo trionf de nòstra causa que dins nòstres esfòrces de cada jorn, dins nòstra lucha jamai alassada sus nòstra tèrra, dins nòstra fe patriotica. Reprenèm fièrament la paraula dels italians: «Farà da se…»”. E lo Capolièr Pèire Devoluy de quichar sul palavèrs en diguent: “Non! Es pas a París, ni mai al poder central que se cal adreiçar per faire la descentralizacion, es a nautres meteisses!”. E Filadèlfa de Ierda de portar pèira al combat: “Mos fraires, çò que posquèrem pas obténer per la poesia, la persuacion, la paciéncia, la doçor, nos cal téner prèstes a se l’emportar par la valentiá, la volontat, lo sacrifici, per l’audàcia e per la fòrça s’o cal!”. Sempre a la debuta del sègle XX sont mantunes a téner un discors de liberacion nacionala qu’estonariá totes los “teoricians” que vendrián aprèp, excepcion facha, plan solide, de Francés Fontan. Per exemple aquesta frasa atribuida al Marqués de Vilanòva: ”Per çò que me concernís m’onori d’aperténer pas als franceses. Se territorialament e legalament la meuna pàtria fa partida de França per una convencion illogica, faissuga, dessabada, reconeissi pas aquesta”.
 
Aquel libre de Laurenç Abrate demòra d’actualitat e o demorarà fins a la liberacion completa d’Occitània. Es claufit d’un fum de citacions de nòstres davancièrs.
 
 
 
 
Sèrgi Viaule
 
 
 
 
_____
ABRATE, Laurenç. 1900-1968: Occitanie, des idées et des hommes. Edicions de l’Institut d’Estudis Occitans. Colleccion “tèxtes e documents”, 2001. 620 paginas.