Los neocaledonians elegiràn al mes de mai la composicion de las institucions que deuràn pachar lo referendum amb França. Una mission de l’Assemblada Estatala francesa suggerissiá arunan una “via consensuala nòva” qu’evitèsse lo vòte. Lo referendum se deu far abans 2019.

En seguida de l’Acòrdi de Nouméa de 1998, signat pel govèrn francés amb las fòrças politicas de la Nòva Caledònia, comença ongan lo periòde de preparacion al referendum d’independéncia previst, en principi, abans 2019. Lo territòri, plaçat dins l’Ocean Pacific, a 17 000 quilomètres de la metropòli, a una autonomia politica dempuèi 1999, çò es: compren un govèrn, un Parlament (Congrès) amb capacitat legislativa e un Senat costumièr. Ça que la, oficialament es considerat un territòri non autonòm per l’ÒNU, e que doncas se deu descolonizar, e que lo referendum deuriá servir per aquela tòca. Se dins aquel vòte ganha pas l’independéncia, l’Acòrdi prevei la convocacion d’un segond referendum sus la meteissa question dins lo tèrme d’un an e mièg.
 
Un primièr eveniment important pel referendum es la celebracion de las eleccions de la Nòva Caledònia lo mes de mai que ven. Es un vòte important perque fixarà la composicion de las províncias, del Congrès e, en consequéncia, del govèrn neocaledonian. Seràn doncas aqueles representants que negociaràn amb las institucions francesas cossí menar a tèrme lo referendum d’independéncia e cossí redigir la question. En cas que i aja un referendum: car es pas encara segur que se celèbre.
 
A París es a reüssir l’idèa d’arribar a un acòrdi nòu qu’evite la celebracion del referendum. En octòbre passat, tres deputats de l’Assemblada Estatala francesa vesitèron l’illa e, en tornar a la metropòli, exprimiguèron lor “conviccion prigonda” sus la possibilitat de definir “una via consensuala nòva” que “permeta, deman, la continuacion del destin comun” entre la Nòva Caledònia e França. Una via qu’auriá de besonh qu’“ambedós camps” (l’unionista e l’independentista) “faguèsson de concessions”.
 
Fa tres setmanas, lo president francés, François Hollande, nuançava qu’el es solament “engatjat” amb l’Acòrdi de Nouméa, e doncas lo referendum d’independéncia se deuriá far. Lo primièr ministre, Jean-Marc Ayrault, disiá arunan que lo referendum se fariá “d’aicí a 2019”, que lo sieu govèrn se mantendriá nèutre e qu’en tot cas çò que caliá èra qu’“un futur comun e partejat foguèsse possible en Nòva Caledònia”, quin que foguèsse l’estatut final aprovat.
 
 
De posicionaments nuançats
 
Per çò qu’es dels partits que se dison leialistas (pròfranceses), i a unanimitat de fons, mas existís una pluralitat d’opinions, perque qualques unes demandan mai d’autonomia, mentre que d’autres creson qu’uèi la Nòva Caledònia n’a tròp e que caldriá, doncas, recular. Ça que la, l’Acòrdi de Nouméa prevei un transferiment massís de competéncias de França a la Nòva Caledònia: solament los poders diches “sobeirans” (justícia, òrdre public, defensa e moneda) restaràn coma exclusius de França a la fin d’un procès de transferiment qu’es pas encara acabat.
 
Lo sector independentista a un nuclèu compacte format mai que mai pels pòbles originaris, los canacs, mas totes los independentistas formulan pas de la meteissa faiçon los contenguts e los tempses per aténher l’emancipacion totala. Lo cap independentista Pascal Naouna, per exemple, defendiá en 2006 que la Nòva Caledònia foguèsse “un estat associat” amb França. Los canacs son 40% de la populacion, e totes sostenon pas la secession. Los partisans de l’independéncia sabon qu’a l’ora d’ara la pòdon pas aténher. Ensajan de convéncer, en primièr luòc, los que son pas d’origina europèa, e en particular los ancians e nòus immigrats originaris de pòbles asiatics.
 
 
 
 
 
 
 
 
Aqueste article es adaptat de Nationalia, amb qui Jornalet a un acòrdi de cooperacion.