Quebèc coneis, dempuei febrier de 2012, son Mai de 68. Estudiants, associacions, professors o quitament civils passan per charrieras per ganhar l’abrogacion de la lei sus la nauça daus despens d’escolaritat dins las universitats de la província. Retorn sus 108 jorns de revendicacions.

La lei de la discòrdia
 
Dempuei 2010, lo ministre de las Finanças quebequés Raymond Bachand prepausa un budget qu’aumenta totas las taussas e las tarifas e que suscita la critica dins tota la Província. Mas en 2011, lo plan universitari que prevei, per las sieis annadas que venon, una nauça de 325 dolars canadians cada annada daus despens d’escolaritat dins lo pòstsegondari, finiguèt de far ’margar l’esmalida daus estudiants.
 
Quebèc es a costat daus Etats Units, que coneisson una educacion eleitista, emb daus despens irracionaus, e sens ajuda de l’Estat. A l’encontrari, Quebèc ensaja de gardar una tradicion francesa ont l’educacion es un drech e pas un privilègi. Malurosament, après lo gèu daus despens d’escolaritat de 1994 a 2007, lo governament Charest anóncia una aumentacion de 500 dolars canadians per an sus cinc ans. Entre tot, un estudiant deviá paiar 540$ (424€) per chada annada d’universitat entre 1968 e 1990, e aura deu paiar 2168$ (1700€). Emb la nòva lei, en 2017, un estudiant quebequés deurà paiar 3793$ (2974€), qu’es a dire una aumentacion de 1625$.
 
Quò fasiá ja quauques annadas que los estudiants devián empruntar per estudiar, e intravan dins la vita activa emb un degut. Mas aura, se demandan, coma aus Estats Units, se poiràn contunhar lors estudis. Gaëlle-Mauve, 22 ans, estudianta en sciéncias de las religions a l’UQAM (Universitat de Quebèc a Montréal) e membre de l’ASSE (Associacion per una Solidaritat Sindicala Estudianta), explica: “Mos estudis son pro particulars, e normalament deve obtenir un bon nivèu abans de cercar un trabalh. Mas emb la nauça daus depens, me demande, òc, se fau pas pensar a una reconversion. Mas delai la consideracion monetària, ma lucha personala es ideologica. Crese pas a la privatizacion de l’ensenhament, au principi liberau capitalista que fa de l’escòla un produch e de l’estudiant un consumaire, tot aquò a l’universitat: lo luòc universau dau saber”.
 

“La chauma es estudianta, la lucha es populara”
 
Çò que deviá èsser quauques manifestacions contunha uei dins un movement mai estendut, lèu denommat “lo Primtemps d’Agast”, en referéncia au Primtemps Arab e a la saba d’agast que monta a quela sason. Dempuei febrier de 2012, los estudiants, rejonchs per los professors, passan per charrieras chada jorn per luchar contra quela aumentacion. Lo 14 de mai, après tres mes de revòuta e de negociacions, la ministra de l’Educacion, Line Beauchamp, demissiona, e lo movement se vira en GGI (grève générale illimitée, “chauma generala illimitada”).
 
Quatre federacions estudiantas son engatjadas dins aquela lucha: la FEUQ (Federacion Estudianta Universitària de Quebèc), la FECQ (Federacion Estudianta Collegiala de Quebèc) e la TaCEQ (Taula de Concertacion Estudianta de Quebèc) que son moderadas, e la Classe (Coalicion larja de l’ASSE), federacion radicala que vanta la desobeïssença.
 
Au contrari, daus estudiants se leèvan per contestar aquela revòuta. Lo MESRQ (Movement daus Estudiants Socialament Responsables de Quebèc) tanben se vòu far auvir en favor de l’aumentacion daus drechs d’escolaritat, aus costats daus diferents responsables universitaris. Dès 2010, aquilhs darriers denoncièron un sosfinançament cronic qu’empacha las universitats d’evolucionar corrèctament. Emb lo gèu daus drechs durant mai d’un decenni, la qualitat daus ensenhaments aurián davalat emb las infrastructuras. Uei, aqueu contramovement refusa de laissar far los actors d’aqueu primtemps.

 
La “lei 78”
 
Lo governament Charest desmòrd totjorn pas, e los estudiants an totjorn pas cors dempuei febrier.
 
Alaidonc, lo 17 de mai, una lei especiala es perpausada e votada a l’Assemblada un jorn après. Aquela lei es la “lei 78”: l’objectiu es de ’restar las manifestacions, o dau mens las enquadrar lo mai possible. L’entitolat es precisament “Lei permetent aus estudiants de recebre un ensenhament dispensat per los establiments de nivèu pòstsegondaris”, e prevei l’interdiccion de manifestar sens aver demandat l’autorizacion a las autoritas e lor aver balhat totas las informacions a prepaus de quò quí. Los estudiants pòdon pus passar davant las institucions academicas, blocar las universitats o navigar sus la rantela per cercar una manifestacion illegala. Tot aquò es passible d’una emenda de 25 000 a 125 000$.
 
Esmalits e alassats d’aquesta situacion, los estudiants decidisson de chamjar lor tactica. Lo 19 de mai, pertot a Montréal, prigond de nuech, caçoletas en man, desrevelhèron tots los quartiers per se far auvir. Aquela accion, illegala, ganhèt un brave succès, e dempuei doas setmanas aura, chada nuech, los estudiants passan per charrieras per menar dau bruch.
 
Per Gaëlle-Mauve, la lei 78 es un vertadier dangier: “Aquela lei me fa paur. Nos retiran nòstres drechs de rassemblament, d’expression e de vòte. Aquò es un grèu damatge aus drechs fondamentaus, a la libertat d’expression. Aura, per charrieras, la polícia nos seguís, nos menaça, la violéncia es jornadiera. Qu’es tot çò que faguèt aquela lei”.
 
 
Vèrs la fin dau conflicte?
 
Après la demission de la ministra de l’Educacion Line Beauchamp, Michelle Courchesne, novèla ministra, entamenèt las negociacions coma las quatre federacions. Segon elas, “Dòna Courchesne fuguèt a l’escota”, mas la colèra estudianta rondina encara. La Classe refusa de seguir la lei 78 e las autras federacions demandan son abrogacion. Gaëlle-Mauve contunha: “Ai paur per mon Quebèc, per nòstra pàtria. Aqueu movement divisèt Quebèc. Jusca dins las familhas, los amics, los vesins. Mas crese en lo pòble quebequés. Qu’es ensemble que poirem construir lo país que nos sembla, e pas en agachant çò que fan a l’Assemblada. La charriera es nòstra, se fau tornar apropriar nòstres espacis, nòstres drechs, nòstras envejas, nòstres espèrs, nòstra societat per la bastir e pas esperar que quauqu’un zo faga per nosautres.”



Cecília Hautefeuille