En Occitània que coneishen la tradicion de las pastoralas sustot pr’amor de las qui representan la Nativitat. En Provença mei que mei. Totun, ua pastorala pòt díser un haish d’autas causas. Exemple dab las pastoralas jogadas en Sola, província basca tòca-tocanta de Bearn. La tradicion s’i es mantenguda e coneish quitament ua vertadèira arrenavida. Espiada e suggestion.

Entre Bearn e la Baisha Navarra, Sola (Zuberoa o Xiberoa en euscar) es ua tèrra ancorada dens la montanha pirenenca. Luenh de la còsta basca de las cartas postaus e de la toristalha, aquera partida deu Bascoat on drava Sason, afluent deu Gave d’Auloron, guarda benlèu mei d’autenticitat. La lenga basca qu’i sembla estar mei practicada dens un parçan qui, a maugrat de l’activitat industriau haut o baish miaçada (Maulion [Maule-Lextarre], se ditz “capitala” de l’espartelha), es sustot agricòla. Dens la tradicion culturau de la província basca orientau, hòrt vivas son las pastoralas.
 
Eretèiras com alhors d’ua tradicion orau medievau, que son organizadas cada annada per ua comuna diferenta de las tres zònas de Sola (Arbalia o massís carstic de las Arbalhas, Basabürüa o Hauta Sola deu costat de Larrau [Larraine] e Tardets [Atharratze-Sorholüze], e la Baisha Sola aperada a còps La Barhoue o Pettarra en euscar).
 
De manèira segura, que senhalan pastoralas au sègle XVIIIu. Mes la lor arrenavida arriba vertadèirament au debut deu sègle XXu e que’s confirma dempuish las annadas 1980. Solide, aquera tèrra de pastors e de païsans a balhat personalitats qui comptan dens l’istòria literària basca. Per exemple lo famós Pierre Topet dit Etxahun (1786-1862), celèbre bertsolari (poèta improvisador) a qui lo regretat professor Jean Haritschelhar (1923-2013) consacrèt la soa tèsi en la Sorbona; o enqüèra lo paire jesuista Pierre Lhande (1877-1957) qui publiquèt en 1926 lo son Diccionari basc-francés e francés-basc. Qu’es tanben la patria deu Joseph Augustin Chaho (1811-1858), republican, estacat a la laïcitat e saunejant, ce disen, a un Bascoat liure dens Estats-Units d’Euròpa.
 
Lo tèma de las darrèras pastoralas soletinas qu’es sovent inspirat per eveniments o personatges istorics: la repression contra las hatilhèiras per Pierre de Lancre en Labord en 1609, lo Telesforo de Monzón (1904-1981), un deus gavidaires de la Republica Basca en 1936-37, o lo jurista René Cassin (1887-1976). Engüan, la pastorala, escrivuda per Jean-Michel Bedaxagar, deu vilatge d’Ordiarp (Urdiñarbe), qu’es inspirada per la reina Alienòr d’Aquitània.
 
 
Los paus que trucan sus l’empont
 
Lo debanament d’ua pastorala soletina es hòrt codificat. Lo tèxte es escrivut en vèrs octosillabs. Tostemps s’afrontan los bons e los maishants, lo Ben e lo Mau, simbolizat preus sarrasins o preus turcs… Au dessús de l’empont lo Satanàs qui braceja e gesticula.
 
Lo monde vienen tant per véder la representacion e los amics, parents, gojatas e gojats qui i jògan, com per enténer la lor lenga, lo parlar soletin de la prononciacion un chic diferenta deu basc unificat o batua apareishut dens las annadas 1970. Las scènas que s’encadenan dens ua vertadèira coreografia plan ritmada. Causa curiosa: los personatges qu’an un pau, un baston d’aulhèr (lo celèbre makila), per ritmar e escandar cade quatrin. A la fin de cèrts tablèus, los dançaires costumats de la tradicionau mascarada soletina vienen har sauts e garrimbetas sus l’empont mentre que baten los ton-tons e shiula  lo  txistu (pifre o flabuta aperada tanben chirula en Bearn o galobet en Provença).
 
Lo J.M. Bedaxagar qu’a donc metut en espectacle las granas hèitas de la longa vita de la duquessa Alienòr, hilha deu Guilhèm X de Peitieus, vaduda probablament a Bordèu au palais de l’Ombrèira (n’i a que volerén qu’estossi vaduda au castèth de Belin, hens la Lana Gran…). La pastorala muisha lo son maridatge dab Loís VII de França en 1137, son amistat preus trobadors —especialament lo gascon Marcabrun— e la soa participacion a la Segonda Crotzada on se desliga la soa union dab lo rei mentre que sejornan a Antiòquia. Au miei de l’euscar, que puntan quitament quauquas cantas gasconas dens l’estil bearnés (Dus pastors a l’ombreta…). Lo poèta pren quauqua licéncia mes saluda atau amistosament los vesins e quitament cosins gascons.
 
 
“Supermameta”
 
Lo monde de Guiana, de Baiona dinc a Medoc e a Liborna, saben hòrt ben qu’après lo dusau maridatge de la duquessa d’Aquitània en 1152 dab l’Enric Plantagenèst, la nòsta region qu’avó per tres sègles un destin comun dab Anglatèrra. Aquò n’estó d’alhors pas ua “ocupacion” com ic repeteishen com perroquets los qui an l’esperit tròp franchimandizat. Sola, justament, hadot partida deu ducat e los sons actes oficiaus qu’estoren longtemps redigits en lenga d’òc. Que saben que lo regretat Miquèu Grosclaude, gran especialista deu gascon, publiquèt un estudi comentat de la costuma de Sola (Izpegi, 1993).
 
Aquera Alienòr qu’èra vertadèirament ua “Dauna”, ua “supermameta” —se gausi díser—. Qu’èra mair d’un detzenat de mainadas e dròlles, dont lo famós Ricard Còr de Leon que’s va morir en 1199 mentre qu’èra aus sons arrecolets après sa nafradura mortau au castèth de Chasluç en Lemosin. Com un reclam ad aquera hemna d’excepcion, tota aquera pastorala 2014 es jogada (lhevat los dançaires abituaus) per hemnas e gojatas. Petit cambiament dens la societat basca?
 
Que considèri qu’es un espectacle de qualitat. Dab la duquessa Alienòr com personatge centrau, ne seré pas escandalós que, per un còp, la pastorala estossi jogada dens ua auta vila d’Aquitània. Perqué pas a Bordèu?
 
 
 
 
Joan Jacme Fénié