Analisi. Una organizacion nacionalista sèrba aluquèt la beluga que descadenèt la Primièra Guèrra Mondiala. Las questions nacionalas aguèron un ròtle notable pendent lo conflicte, e tanben après. Una lectura e interpretacion dels faches per Aureli Argemí, president emerit del CIEMÈN (Centre Internacional Escarré per las Minoritats Etnicas e las Nacions).

Serbia vèrsus l’Empèri Austroongrés
 
L’assassinat, lo 28 de junh de 1914, dins la capitala de Bòsnia (Sarajevo), de l’eiretièr del tròn austroongrés, Francés-Ferrand, foguèt la beluga qu’aluquèt l’incendi e qu’abrasèt Euròpa. Emportat per l’enemistat que tantes sèrbes sentián pels austrians —que s’èran apoderats de Bòsnia, en barrant aital las pòrtas a l’expansion de Serbia—, un jove estudiant sèrbe, Gavrilo Princip, veniá l’eròi de la resisténcia davant un empèri que semblava d’aver pas de limits. Princip fasiá partida del grop Jove Bòsnia, ligat a l’organizacion de la Man Negra, qu’en seguissent la devisa “L’unificacion o la mòrt”, se prepausava de luchar, amb las armas se caliá, per tal de recuperar totes los territòris que, segon son sentiment, devián aperténer al Reialme de Serbia, dont tanben Bòsnia e Ercegovina. A tèrme long, la Man Negra pretendiá que lo Reialme de Serbia faguèsse tot çò possible per unificar l’ensemble dels eslaus del sud (los abitants del territòri que pus tard vendriá Iogoslavia).
 
L’intransigéncia dels sèrbes contrastava amb la politica que menava a tèrme l’Empèri Austroongrés que, dins son progressiu espandiment, voliá aplicar lo principi del respècte de las lengas e de las culturas dels pòbles pauc a pauc integrats. Un principi qu’èra coma l’embrion d’un estat plurinacional de tipe federal, totun non aplicat amb una vision pro larga, sustot quand un dels pòbles adscriches revendicavan mai d’autonomia o, simplament, reclamavan l’emancipacion. Èra, en tot cas, un principi que metiá pas en question l’esséncia de las alianças, entre poders, que fondavan l’Empèri Austroongrés. Qualques alianças garentidas per la figura exclusiva de l’emperaire, presentat coma l’element aglutinant, suprèm, indiscutible e, se caliá, magnanim, de la diversitat.
 
Se tractava d’una ideologia plena de contradiccions que, ça que la, se plaçava plan luènh de la que practicava Serbia. Lo Reialme de Serbia, d’efièch, pretendiá que cadun dels eslaus del sud se daissèsse menar pel nas de la serbizacion, en representacion de l’unitat que los diferents eslaus èran cridats a admetre coma ideal identitari, cultural e lingüistic.
 
Lo tust dels dos monds representats pels sèrbes e pels ciutadans de l’Empèri Austroongrés aviá levat de murs de separacion e de division que daissavan pas cap d’espaci per i poder bastir de ponts de compreneson mutuala.

 
L’autodeterminacion dels pòbles dins l’orizont de la patz
 
Immediatament après l’assassinat de l’archiduc, lo govèrn austroongrés demandèt, jos forma d’ultimatum, d’explicacions al govèrn de Serbia. Li exigiguèt, de mai, que daissèsse intrar los sieus pròpris enquistaires dintre l’espaci sèrbe e qu’aqueles poguèsson agir en absoluda libertat. Las autoritats sèrbas decidiguèron de respondre amb un “non” categoric a las doas demandas, en allegant que podián pas minimizar la sobeiranetat nacionala del pòble que representavan e que Serbia, coma Serbia, aviá pas cap de responsabilitat en l’assassinat.
 
Davant lo persistent refús dels sèrbes, just al cap d’un mes de la mòrt de l’archiduc, lo 28 de julhet, l’armada austroongresa intrava en guèrra contra Serbia. L’ataca de l’empèri faguèt levar en armas la màger part dels estats europèus. D’unes, per anar amb los austroongreses (Alemanha sustot), d’autres per ajudar los sèrbes (l’Empèri Rus particularament), e de tresens per profechar de l’escasença amb la fin de resòlver lors problèmas pròpris. França, per exemple, intrava en guèrra contra Alemanha amb la tela de fons del sieu desir de recuperar Alsàcia e Lorena, passadas en mans prussianas après la desfacha de la guèrra francoprussiana de 1870. L’Empèri Britanic, amb l’excusa d’ajudar los franceses, preniá tanben las armas per atacar los alemands...
 
Euròpa se devesiguèt a la fin en los territòris dominats per las dichas Poténcias Centralas (basicament a l’entorn de l’ais austroongrés e alemand) e per los Aliats, la majoritat dels autres païses (franc dels estats nèutres espanhòl, norvegian, suedés, soís, e, pendent un temps, italian). Lo conflicte, totun, se limitèt pas a èsser paneuropèu, venguèt fin finala una guèrra de portada extraeuropèa: l’Empèri Otoman, qu’aviá perdut una brava partida de la siá influéncia dintre Euròpa amb la volatilizacion de las siás possessions en las recentas guèrras balcanicas, se rambèt del costat dels alemands, en pensant de recuperar, amb la lor ajuda, los territòris perduts, e los Estats Units d’America decidiguèron de secórrer los Aliats amb una eficacitat tala que foguèron determinants al moment de signar la patz, quatre ans après lo començament de la guèrra. Una patz qu’empediguèt pas qu’Euròpa venguèsse un espaci de venceires (los Aliats) e de vencuts (las Poténcias Centralas), en lo preludi de la Segonda Guèrra Mondiala (1939-1945).
 
Tota aquela sòrta de macabre jòc d’asenadas aguèt una repercussion mondiala, particularament perque un dels sieus efièches foguèt lo cambiament de propietari de qualques colònias africanas, fonts de ressorsas necessàrias per Euròpa e per manténer las rivalitats estatalas. A l’encòp, aquelas guèrras metèron sus la taula de las discussions, tanben de portada mondiala, de quina manièra se deviá assolidar una patz que foguèsse pas aquela qu’òm vesiá ja mal engimbrada, sens futur. L’escomesa del president Woodrow Wilson, dels Estats Units d’America, de caractèr liberal, foguèt la d’una patz que se fondèsse sus lo principi del drech a l’autodeterminacion dels pòbles, un principi sostengut tanben per las nòvas autoritats de Russia dempuèi l’an 1917 de marca socialista-comunista... Fin finala, los diferents estats venceires s’acordèron per fondar una organizacion de caractèr internacional que portèsse lo nom enigmatic de Societat de las Nacions. La competéncia basica d’aquela institucion foguèt de parar la man als diferents pòbles que volián rebastir l’espaci uman europèu —e per extension, planetari— a comptar del principi de las nacionalitats, que ja aviá donat tantas bonas solucions de pertot dempuèi lo mitan del sègle XIX, de solucions que prenián en compte la decision liura de cada pòble de determinar lo sieu futur.
 
L’orizont èra fòrça clar. Mas l’istòria posteriora a la fin de la guèrra se’n desvièt prigondament. S’orientèt, puslèu, dins un sens contrari... En prenent una via que menèt vèrs una Segonda Guèrra Mondiala, fòrça pièger que la primièra.
 
 
 
Aureli Argemí
President emerit del CIEMÈN
 
 
 


Aqueste article ven del jornal catalan Nationalia amb qui Jornalet a un acòrdi de cooperacion.