Los país d’òc que van dinc a la Mar Grana. La peninsula de Medòc es coneishuda pr’amor deus sons vins famós e benlèu pr’amor de quauquas estacions balneàrias (Solac, La Canau…). Lo Crestian Coulon, dens un libe recent,  que presenta lo son país dab intelligéncia: pertrèits, reflexions, comparasons, espèrs. 

Crestian Coulon, qui a hèit ua longa carrièra universitària a Bordèu, precisament a l’Institut d’Estudis Politics on èra especialista de l’Africa Negra, es tostemps demorat estacat a las soas arradics gasconas, deu costat de Medòc com de la Lana Gran. Qu’es especialament coneishut per —i a pausa!— un estudi sus las Felibrejadas en Perigòrd e tanben per lo son libe Lo codinèir medoquin, pareishut en çò de Confluences. En la medisha maison, que vien de publicar “Medòc”. En ueit partidas, aqueth “essai” parla beròiament d’aquera peninsula qui’s parteja entre lo monde deus “landescòts”, las gents de las vinhas e de l’estuari (Los Ribeirons) e los orizonts de la Mar Grana (Solac, Cordoan o lo defunt mercenari de l’estat coloniau francés, Bob Denard…). Mes, d’un biaish originau, lo Professor Coulon abòrda ben d’autas causas e personatges (la misteriosa ciutat despareishuda de Noviomagus,  l’archevesque Pèir Berland, lo ministre de la 3u Republica Georges Mandel, l’artista Odilon Redon o l’ahar deu pòrt metanèir de Verdon). Qu’aimaratz probablament aqueth viatge hòrt personau. Qu’es escriut solide en “lenga de la Republica” mes l’occitan qu’i a tanben la soa plaça.
 
Que’s tròba dens aqueth obratge pro de causas que tòcan a l’istòria gascona e a la lenga nòsta. Lo Crestian Coulon, qui s’engatgèt haut o baish dens lo movement occitanista dens las annadas 1970, a tostemps guardat interès per lo maine d’òc, mentre qu’i boti adara un chic mei de distància. Lo cinc de març de 2013, dens ua conferéncia a l’Universitat Victor Segalen de Bordèu, qu’avè evocat aquera epòca “eroïca”. L’occitanisme en Gironda èra redusit a la figura deu majorau Monestièr (1930-1992), felibre de Perigòrd, totun hòrt present dens lo capdulh aquitan. Egau, qu’i avè caras novèlas e joenas. Que balhèren un petit aire d’arrenavida dens la vila qui badava lo Chaban-Delmas, ne coneishèva pas sonque la trilogia “Montanha”-Montesquiu-Mauriac mes qui s’anava estrambordar dab lo hestenau Sygma. Lo professor Coulon que parlèt atau deu joene Delbeau gratusant la soa guitarra e cantant tèxtes suu pinhadar dab la benediccion deu Manciet; que dishot un mot deu linguïsta Boisgontier o deu bearnés Robèrt Darrigrand qui dètz ans arron publiquèt la soa arremarcabla Iniciacion au gascon  (Per noste).  Tres o quate ans après, qu’èran lo Miquèu Baris e l’Eric Fraj qui començavan de’s har conéisher. E d’autes, tombats haut o baish dens lo desbromb qui hadoren parlar d’eths e espauruguèren un chic las autoritats e las gents benpensantas. Adara a Bordèu ua generación navèra, timidòta totun, que s’i hè per har vàler e conéisher lenga e cultura nòstas.
 
Dab l’estiu, qu’auratz mei temps benlèu per tastar aqueth libe de Coulon sus Medòc que, com un gran vin de Sent Estèfe o de Margaus, ne s’engoleish pas com aiga minerala en un botelhon de plastic, mes que’s gosta a petitas gorjadas en cercant las sabors, en espiant la color e la “cama” sus la paret deu veire. Qu’es un libe plenh d’emocions, de detalhs sus l’istòria personau de l’autor mes dab reflexions istoricas, sociologicas o literàrias interessantas. Atau, l’escrivan de La Marca explica com a entenut lo gascon nòste deu costat de Carcans, au quartièr deu Maine Praube on demorava la familha de la soa granmair, Maria. Qu’èran vienuts de la Lana Gran (Arjusan, Vathlada/Belhade) com d’autes gemèrs engatjats a picar dens las granas proprietats qui cercavan obrèirs tà har vàler los pinhadars.  Lo Pr. Coulon, qui a hòrt viatjat e estudiat aus Estats Units o en Africa, coneish, com lo son car “Miquèl Eiquèm de Montanha” (qu’arreconeishetz l’autor deus Essais) dont es gran legidor, la valor deus lòcs e deus eretatges familiaus qui permeten de comprene lo monde e de n’acceptar las diferéncias.
 
 
L’ahar Pèir Berland
 
Ne manca pas tanpauc d’escríver paginas plan viradas sus çò qu’apèra “l’ahar Pèir Berland” (pagina 176). Qu’es a perpaus deu darrèr avesque de la Guiana independenta, lo medoquin Pèir Berland (1370-1458), vadut a Avensan, fondador de l’Universitat de Bordèu e de l’espitau Sent Andriu. Lo poder franchimand l’a quasiment oblidat e que son quitament anats dinc a tornà’u batejar escandalosament “Pierre” sus ua dala de la plaça de l’ostau de la vila deu capdulh d’Aquitània mentre que tots los bordalés l’an totjamèi aperat deu son nom gascon. N’es pas lo permèir còp ni lo sol endret on l’istòria es manipulada, mes egau…
 
Que’s comprene que l’observador sii tanben hòrt atentiu aus esfòrç qu’an hèit dens lo passat o que hèn adara capvath tot lo triangle medoquin tà har vàler la lenga nòsta: lo tribalh de l’associacion Los Tradinaires a Vendais-Montalivet, l’escòla bilingüa de Cussac-Fòrt Medòc voluda preu maire Dominique Feydieu, l’òbra deu cercaire Alan Viaut (vocabulari de la vinha, sociolingüistica, poesia). Enfin —còp de berret aus davancèrs— ne manca pas d’evocar l’escòla gascona dens las annadas 1920-1950 dab los Hrairs Connord o l’abat Daniel Bergey, de Sent Trelòdi, vielha parròpia de L’Esparra, shens oblidar l’accion deu Pèire-Loís Berthaud, majorau deu Felibritge, qui joguèt lo ròtle màger entà qu’ua lei sur l’ensenhament de las lenga e dialèctes locaus (lei Deixonne) estossi votada en 1951.
 
 
 
 
Joan Jacme Fénié
 
 
 
_____
COULON, Christian. Medoc, les valeurs du lieu et autres textes. Edicions Confluences, 2014. 455 paginas, 20 èuros