CAPÇALERA PAIS INVISIBLE

Actualitats

Bagatoni

Valèri Bernard (1860-1938) es un escrivan provençal que s’emeritava d’èsser tornat publicat. D’efièch, pauques èran los que sabián que foguèt un dels primièrs escrivans modèrnes a s’èsser ensajat al roman. Ieu bèl primièr o sabiái pas. Res que per aquò nos devèm de mercejar Domenja Blanchard d’aver agut l’idèa de transcriure Bagatoni en grafia nacionala e Eric Chaplain d’aver, malgrat l’estequida del mercat, agut la volontat de lo publicar per dire de lo tornar metre a la disposicion del public occitan contemporanèu.
 
Dins aqueste roman l’autor descriu, se poiriá dire a la Zola, la misèria marselhesa. Depinta la pauralha dins los quartièrs mai trebles de la vila. S’escriviá d’uèi, es mai que probable que Valèri Bernard s’entrachariá de descriure dins son roman la vida malaisida dins los “Quartièrs Nòrd”. Seriá pas mai d’embriagasses qu’auriam davant nautres, mas de drogats. Seriá pas mai d’immigrats catalans o italians, mas d’immigrats arabis e berbèrs. Aqueste roman es aquí per nos rebrembar que la misèria, e pas sonca materiala, es sempre la meteissa a travèrs dels sègles. A Marselha coma endacòm mai las misèrias se semblan, mas caduna amb sas especificitats.
 
Pendent tot lo debanar de la narracion se pòt sentir una tension dramatica, pauc o pro accentuada segon los passatges. Valèri Bernard, non solament èra afogat, embelinat per sa vila, mas èra subretot atentiu al pòble marselhés dins lo qual evoluissiá coma actor social, siaguèsse pas que per sa foncion d’artista.
 
Bagatoni es un quartièr popular ont se crosan totas las indigéncias e totes los vicis, quitament los pus pervèrses. Un ambient social que l’eròi del roman vòl temptar de melhorar en balhant l’exemple de la generositat, de la valentiá e de la fraternitat. Tantas qualitats que los nèrvis e autres macarèls mesprèsan. Segon lors valors, las considèran per de flaquesa. Es dins aqueste monde deletèri de malvolença e de malviure que l’autor fa evoluir sos personatges, totes plan tipats.
 
Lo roman met de temps per s’amodar. Lo personatge principal va e ven dins la vila. D’una cajaròca l’autra, d’una calamitat l’autra, ensaja de sostar sos amics, sas coneissenças, sos collègas. Sa generositat sens bòla lo fa anar dins totes los senses, sempre en cèrca de justícia e de fraternitat. Se pòt qualificar aquesta òbra de Valèri Bernard de roman social. Trastegi pas per lo restacar a la granda tradicion del roman social marselhés. Entre aqueste e los primièrs romans de Claudi Barsotti, gaireben un sègle a passat. Lo temps d’una tan longa temporada las mentalitats an cambiat e las percepcions dels actors socials tanben. Es probablament en causa d’aquel escart temporal e societal que tròbi una manca de ritme an aquesta narracion. Entretant, l’escritura romanesca a tanben evolucionat.
 
Aqueste roman es una interrogacion sus l’anar e lo devenir de l’individú e, pus luènh, de l’umanitat. L’autor s’interròga e nos interròga sus las societats que son totas, pauc e pro, traversadas per de corrents contraris. Los vertuoses se venguent tumar als pus mespresables e criminals. Çò que sembla mai d’interessar Valèri Bernard, aquò’s la fe. Non pas la que se poiriá portar a mantun dieu, mas la que se pòrta, contra vent e marèa, a la beutat de l’anma umana. Fin finala aqueste roman es plan lo d’una epòca. Lo d’un grand moment de mutacion sociala amb l’acceleracion de la mecanizacion. Una pontannada de progrès que malurosament vint ans pus tard serà arrestada net per la funèsta foliá dels òmes, vòli parlar, o avètz comprés, de l’òrre chaple de 1914-1918.
 
Aquesta òbra es la de las questions fondamentalas, filosoficas e —perqué pas?— esperitalas. Valèri Bernard sembla de conéisser, coma se coneissiá a la fin del sègle XIXn, l’esperitalitat catara. Dins aqueste Bagatoni se diriá qu’es lo catarisme qu’es mes en scèna e qu’interròga: L’òme nais marrit, sorgís de la matèria venguda de las fonsors de la matèria e cal que luche contra la sentida, contra la marridesa dels autres e d’el meteis. Es una batèsta furiosa de vida ont la consciéncia de desvelha, creis, lusís, s’espandís; es l’òme novèl prèste a una autra existéncia mai nauta. (…) Vai, vai, es necite per sa perfeccion. Quand serà davalada al pus bas de l’escala, se rebrembarà de tu, la bona paraula semenada dins ela, alara grelharà. L’espròva, degun se’n pòt pas parar…” Mentre que los ricasses marselheses, confles e endimenjats, anavan a la grand messa dominicala, l’eròi, que luchava las mans francas contra los bandits, se fasiá escotelar. Mas aquò, sembla de dire Valèri Bernard, es pas qu’un epifenomèn dins la lucha qu’es a se ganhar lo Ben contra lo Mal. Ni per tot çò que se pòt dire, las rumors e la literatura, Marselha demòra un luòc que las fòrças del Mal s’i exprimisson ni mai ni mens aisidament qu’endacòm mai.
 
Sus la forma, dirai qu’aqueste roman es la sintèsi de çò qu’aborissi mai. Nos es servit dins una lenga iperdialectalizada. Valèri Berbard emplega lo parlar de Marselha dins sos particularismes pus… particulars. Auriá pogut emplegar un provençal mejan qu’auriá permés una lectura pus aisida, mas non! Òm diriá que l’autor a volgut far òbra, non pas literària, mas de dialectologia. Es una mena de jòc que los occitans aiman plan.
 
Aquò rai! Èra benlèu de mòda. Çò que compreni mas qu’ai de mal d’acceptar es que mon amiga, la valenta Domenja Blanchard, age volgut servar aquela lenga particularizanta al possible. Agèri l’escasença de ne parlar milanta còps amb ela. Tocant a la normalizacion-estandardizacion de la lenga a una vision als antipòdes de la meuna. Es pas la sola. Aquí ont ieu vesi dins l’iperdialectalitat un empach al desvolopament de la difusion sociala de la lenga, d’autres se trachan pas que de la riquesa dialectala de la lenga. Se congostan de sa diversitat infinida e son esparpalhament sideral. Es un vejaire que, plan solide, se respècta. Cadun ven prene al rastelièr la pastura que li conven melhor e que prèsa mai. Mentretant, d’aquel temps, la lenga crèba de la guèrra que li es facha, e tanben de sa manca d’unitat.
 
Domenja Blanchard es una coneisseira fina e saberuda de la literatura nòstra. Es ela qu’aprestèt aquesta edicion de Bagatoni en grafia nacionala. Ça que la, non solament planhissi qu’age causit de servar l’iperdialectalitat de la lenga, mas gardèt tanben dins lo tèxte las paraulas italianas dels personatges s’exprimissent dins aquesta lenga. Mai qu’aquò! Causiguèt de servar los diferents dialògs dins lors dialèctes italians, tal coma los portèt Valèri Bernard. Alavetz, a certans moments òm se demanda se legissèm de literatura o alara la revista Lengas. Ieu, en nom de l’eficacitat sociolingüistica indispensabla a nòstre salvament, me seriái pas gratussat lo suquet de temps: auriái “traït” l’autor en faguent parlar los immigrats italians dins la meteissa lenga occitana que los autres personatges del roman. Per ma part, contunhi de pensar que se volèm interessar lo public a la lectura, li cal prepausar d’òbras literàrias legiblas. Li cal porgir d’òbras dins unes vestits lengatgièrs simples e dirèctament comprensibles. Se cal aver fach tres ans de dialectologia occitana aplicada a l’Universitat Pau Valèri abans de poder començar a legir, se caldrà pas estonar, puèi, que las vendas de romans siaguen en regression.
 
Ai consciéncia que ma preconizacion d’un provençal mejan e unic (normalizat), d’un gascon mejan e unic (normalizat), d’un nòrd-occitan mejan e unic (normalizat) e d’un lengadocian mejan e unic (normalizat), es un apauriment relatiu de la lenga (tras que relatiu). Ai tanben consciéncia que l’unificacion de cadun dels dialèctes es per nautres lo sol mejan de salvar la lenga, se se pòt encara salvar. Entre una polida lenga mirgalhada, mas mòrta, e una polida lenga mai ressarrada e viva, ma causida es lèu facha. Coma disiá la Paura maire, se cal saber que l’estetica es vitala a la vida, cal tanben saber que l’estetica se manja pas. Quand un còs es malaut, val melhor li prepausar una pichona ablacion que non pas un enterrament, foguèsse de primièra classa. Mas, coquin de dieu, qual poirà jamai conéisser totes los parlars particulars d’Occitània? Qual poiriá passar aisidament d’un roman escrich en “parlar negue” landés a un autre escrich dins lo parlar de la Val Varacha e passant per un tresen escrich en parlar marchés? Son pas que los lingüistas que —benlèu— poirián complir aquesta escomesa. Mas la literatura es pas sonca destinada als universitaris, o alara o cal dire clarament! Dins aquel cas podèm ja, tre ara, declarar la lenga occitana, lenga mòrta. La fantasiá a malurosament pas sa plaça dins la guèrra qu’es menada contra nòstra lenga.
 
Urosament que l’obratge es estat mes en grafia nacionala se que non lo roman podiá pas èsser legit que pels sols estatjants del quartièr de… Bagatoni. Tant que las mirgas iperlocalistas s’amusaràn a iperdialectalizar, lo cat francés s’eissugarà las mostachas e acabarà per las se manjar totas.
 
Rai! Cadun causís son ora al relòtge e i aurà totjorn de monde per legir mièjanuèit aquí ont d’autres legisson miègjorn. Ite missa est.
 
 
 
 
Sèrgi Viaule
 
 
 
_____
BERNARD, Valèri. Bagatoni. Edicions dels Regionalismes, 2014. 175 paginas. 

Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.

Bandièra05 1180x150: PUBLICITAT

Comentaris

Felip Martèl Montpelhier
18.

#16 Per ieu, un pot aguer un ponch de vista nacionalista sens estre politicament nacionalista, es una question d'estat d'esperit, pas de pausicionament partidari. En l'occurréncia, me sembla que en aquo de pron defenseires d'un occitan estandard que trespassaria totas las diferéncias dialectalas, l'i a la sotmission au modèl academic francés : una lenga legitima, e ren qu'una, ponch.
Dos probèmas, en defora qu'es una sotmession a un modèl que tot aqueu mond condemnan per alhors :
-quand as un Estat, una escola, una armada etc... te pos permetre de promoure una lenga unica. Simplament, te pren tres segles. Avèm pas d'Estat, de marina etc. e s'avèm tres sègles, ni tu ni ieu ne veirem la fin.
-Pas pron d'aquo, experimentalament se constata que entre totes los modèls disponibles d'occitan larg, estandard, etc. l'i a de divergéncias grandas. Son totes a basi de lengadocian, mas coma chascun l'elabora en fonccion de son lengadocian personau, aquo dona de causas totalament desparieras, entre los que militan fort e mort per "fait, dit", contra "fach, dich", los que dison lo contrari e los que dison que tant se poion utilisar los dos. Parier per la morfologia verbala. E es totalament normau. Vol dire que se chau pas montar lo cap sus aquestas istorias, que per aüra son ren que de discussions dins l'abstrach.
-Perqué pas admetre que a comptar dau moment qu'un considera que la lenga d'oc es una dins la diversitat de sas variantas, l'emplec de l'una o l'autra es indiferent, e de tot biais subordonat au contengut dau prepaus, pas a son contenent ? Supauso que la màger part dels legeires que me liejon me poion comprendre, a l'excepcion de Viaule que liege que las causas que son dins un lengadocian compatible amb lo sieu, e risca doncas pas de me liéger, coma quauqu'un mai m'o a fach remarcar. Naturalament, implica que meto pas aqui dedins de mots que sio sol a compréner ; es puèi pas tant complicat. Pensar lo contrari es anar dins lo sens dels enemics de la lenga que pensan que se pot pas comunicar d'un dialecte a l'autre.
E precisio, car es una discussion que se me,a aici en paralèl : dire aquo es pas far de populaisme, e opuasar la pureta de la lenga dels locutors naturaus e la dels intellectuaus. Es simplament préner en compte la necessària dialectica, per parlar coma l'Alem Surre, en tre los nivèus de lenga dels uns e dels autres, dins lo respiech e la conoissença mutualas.

  • 3
  • 2
Mathieu Castel Marselha
17.

Cò que pòu semblar estonant, es qu'aparentament M. Viaule comprenguèt ren au prepaus dau libre que ne'n fa la critica. Se podem questionar d'alhors sus sei estranhei revendicacions linguisticas... Se conoissiá un tant siá pauc l'òbra de Valèri Bernard, se seriá bessai avisat que la causida de far parlar toei lei personatges dins son parlar d'origina es una volontat revendicada de l'autor e fa partida de la quita esséncia dau libre. Tot traduire a l'occitan es, a mai d'èstre una traïson vertadiera, un desvirament absolut de l'idèia de l'autor. Tant vau mièlhs conselhar a M. Viaule de s'acontentar de liegir (e criticar) de libres escrichs dins son parlar locau per pas que siegue tròp destorbat.

Rapòrt a la lenga, conselhi a M. Viaule de liegir la Legenda d'Esclarmonda, dau mesme autor. Veirà que sa vision de la lenga occitana èra un pauc mai dubèrta qu'aquesta de nòstre critic, puei que la legenda d'Esclarmonda es, de fazch, escrich dins un occitan tornat inventat per l'autor e expurgat, un pauc tròp bessai, de tot "localisme".

Demandar de levar lei dialòg(ues) dins leis autrei lengas que l'occitan, es far la pròva dau mesme nivèu d'intolerància linguistica que lei productors de Plus Belle la Vie, que fan parlar sei personatges dins un francés ben ponchut per lo confòrt dei regardaires franchimands.

  • 9
  • 0
Domergue Sumien Ais de Provença
16.

#14 "Siam aqui, desolat Domergue, fàcia a un pur e simple fantasme nacionalista, sens raport amb la realitat viscùa."

Car Felip, coneissi d'opausants ferotges au nacionalisme occitan (e tu, car Felip, lei coneisses fòrça ben) qu'an de posicions lingüisticas identicas a aquelei de nòstre amic Sèrgi Viaule. Donc non, dins la posicion de Sèrgi Viaule, ieu vesi pas un fantasma especialament "nacionalista". En francés dirián "le nationalisme, il a bon dos"... En occitan, benlèu se pòt dire "Es aisat de cargar lo nacionalisme de tot çò que t'agrada pas"...

  • 8
  • 5
Cristian FORMENT AGEN
15.

Mes,paure Monsur Martèl, perqué s'i tant faire ? lo sénher Viaule es pas criticable ; es solament cristicable.
Sètz lo Senhor per vos permetre ?... Legirà pas vòstra critica.

  • 3
  • 1
Felip Martèl Montpelhier
14.

Es pron verai qu'aqueu Vaèri Bernard s'es totalament engarçat : aguesse escrich en occitan viaulenc, totalament desdialectalizat (e doncas purjat de tot influs dau dialecte lengadocian) son obra seria estaa propi melhora. Per quant a far parlar d'imigrats italans en italian o dins de dialectes italians, non pas qu'auria chalgut que manifestesson lor fe dins l'identitat nacionala occitana en parlant en grafia occitana estandard viaulenc, qué misèria !
Siam aqui, desolat Domergue, fàcia a un pur e simple fantasme nacionalista, sens raport amb la realitat viscùa.
A titol personau, m'arriba d'escriure dins ço que sono afectuosament lo volapuc, ço es un lengadocian mens pur que lo de Viaule, mas bon, nobody es perfect, coma dison a Rocamador. M'es agut arribat d'escriure en provençau mistralenc, quand avio vint ans, per de motius pron semblants a los de Viaule (contra l'iperdialectalizacion, quente melhor remedi que la lenga de Mistral ?) Aquo m'a passat. E, desolat, escrivo ço que volo, quand volo, coma volo, e dins la varietat que volo. Amb aquota adiu (Mouco-t-adieu se preferatz).

  • 10
  • 6

Escriu un comentari sus aqueste article