Magalí Bizòt-Dargent es una autora passarèla. Aquò’s ela qu’o nos ditz dins aqueste obratge: “Me bastèt d’aguer lo coratge… E subretot d’acceptar la condicion de passarèla, passarèla entre leis èstres, passarèla entre lei generacions, passarèla entre lei mondes, passarèla de remembres, passarèla de vida, passarèla d’amor”. Adoncas aqueste libre pòt pas èsser res mai qu’un libre-passarèla. O auretz comprés, es un obratge autobiografic. D’ont ven a l’autora provençala e als autors en general de racontar sa vida, la de sa familha e la del monde qu’an conegut? Besonh de bilanç? Pulsion nostalgica? O tot simplament plaser de tornar montar lo temps per lo tuar? Probablament tot aquò e benlèu qualquas autras rasons de mai; plan solide…
 
Vos vau pas desvelar pel menut lo contengut del libre, mas un dels racontes es consacrat a la primièra radiografia medicala qu’endurèt l’autora. Aviá quatre ans. Avèm aquí una descripcion quasi subrerealista del gabinet del medecin radiològ. Magalí Bizòt-Dargent a sabut rendre la terror qu’envasiguèt la mainada quand foguèt davant la maquina de radiografiar: “A pena estenduda sul lièch estranh e gelat, lo tipe pelut l’estaquèt amb de correjas de cuèr. Tot èra dich, podiá pus s’escapar, son ora èra venguda…” Cal ben dire que pauc de temps abans, la pichona veniá de traversar una pèça ont vegèt dins de bocals de formòl, aquí un pè, aquí una man, endacòm mai un braç sancèr. Mas çò que l’aviá trucat mai èra d’aver vist dins un bocal bèl un fètus amb son vedilh que flotejava dins lo liquid vengut verdastre. Talament psicologicament trucada foguèt la mainada, que cinquanta ans aprèp aquela confrontacion amb de tròces d’anatomia umana, la quita mainada nos balha de paginas d’una narracion extra-ordinària (dins l’accepcion primièra de l’adjectiu). Aquesta experiéncia es enclausa dins lo paragraf entitolat “Nòstra Dòna de las sèt dolors”. De mercés a la tension dramatica plan escutlada d’aqueste raconte, me sembla qu’avèm aquí un dels passatges mai capitats de l’obratge. Es una mena d’aventura qu’avèm totes, pauc o pro, viscuda. Mas pauques devon èsser los que la poirián restituir tan plan coma o faguèt l’autora. Tota la gama dels sentiments mai desesperats i passan: la paur, la terror, la resignacion e, enfin, la desliurança. Cal notar an aquel prepaus qu’en mièg sègle de temps, la pediatria faguèt, urosament, qualques progrèsses dins la presa en carga dels pichonèls. Aquestes, èra ora, son alavetz e d’ara enlà considerats coma de subjècte a part sancèra.
 
Çò interessant que se descobrís dins aqueste recuèlh de racontes autobiografics es que, malgrat aver passat plan temps en Romania al moment de la seu enfança, l’autora a servat son amor per la lenga occitana. Solide èra la lenga de la familha demorada a la campanha. Pasmens, dins las meteissas condicions, son de milions d’occitans a aver abandonat lor lenga. Totes amb de rasons que lor pareisson bonas; e mai benlèu que ne son? Mentre que Magalí Bizòt-Dargent, ela, contunha de la far viure amb un plaser que transpareis dins son òbra.
 
Aquestes vint e cinc tèxtes d’Esquissas per un retrach de l’ombra, son aitantas miradas dins lo retrovisor d’una vida. Mas deuriái puslèu escriure vidas al plural que Magalí Bizòt-Dargent evòca tanben las de sos parents e de la familha alargada. Vint e cinc retorns enrè per constatar, sens nostalgia excessiva, lo camin percorregut e lo que demòra de far.
 
Dins aquestas cronicas Magalí Bizòt-Dargent rend omenatge a sa parentilha. I denóncia, amb fòrça rason, la condicion facha a las femnas abans la revolucion culturala e societala de 1968. Punta del gredon lo patriarcat que fins alara èra la règla dins l’organizacion sociala en Euròpa.
 
Justament, tocant la critica de las mors passadas, un dels racontes que m’agradèt mai, dins l’ipotèsi ont n’i auriá un que m’auriá agardat mai que los autres, aquò’s lo qu’es entitolat “Cada potz a sa carrèla”. Aquí çai, en sonque uèit paginas, l’autora fa lo requisitòri poetic e politic de la reaccion al progrès. Non pas sonque al progrès tecnic e material, mas tanben al progrès moral e social. An aqueste raconte que raja linde jol clavièr de l’autora, se pòt mesurar sa senada capacitat de critica. Lo tèxte es fòrt dins la forma coma dins lo fons. Resumís en qualques paragrafs lo desastre dels blocatges psiquics dins quin mitan que siaguèsse. Partent del potz, Magalí Bizòt-Dargent nos pòrta a soscar a l’anar de l’umanitat dins sas grandas e pichonas mesquinariás. Tre que l’òme es aquí (disi plan l’òme e pas l’uman), se pòt rescontrar lo melhor coma lo pièger. Son de causas que l’autora sembla de n’aver pres consciéncia tre mainadeta. Atal nos torna d’uèi restituir aqueles sentits amb fòga e saviesa en l’encòp.
 
Al lòc de glorificar lo passat coma o fan encara los felibres, Magalí Bizòt-Dargent, dins una lenga modèrna, condemna tot çò de negatiu dins la tradicion. E qu’òm me venga pas dire que la negativitat es pas qu’una nocion relativa. L’espleita e l’asserviment de la femna son pas de nocions relativas, son universalas dins lor inumanitat. Las denóncias femenistas de Magalí Bizòt-Dargent son malurosament d’uèi, mai que jamai, d’actualitat.
 
I a, ça que la, un tèxte d’un terrible pessimisme dins aqueste obratge. Se tracta del darrièr dins lo volum. Es d’un tristum a no’n balhar l’èrnha. Es benlèu, e mai segurament, lucid. Pasmens, es pas una conclusion engatjanta per un obratge, e mai aqueste foguèsse un libre-bilanç. Mas en escriguent çò qu’escrivi ai consciéncia d’èsser pas, tornarmai e longamai, objectiu. D’aitan mens objectiu que, s’ai plan comprés, devi èsser de la meteissa edat que l’autora. Mas contràriament an ela, me sentissi pas, de ges de biais, dins un temps de partença. Aquò rai! Coma o afortís la dicha populara: Legissèm pas totes la meteissa ora a ora meteissa.
 
 
 
 
Sèrgi Viaule
 
 
 
_____
BIZÒT-DARGENT, Magalí. Esquissas per un retrach de l’ombra. Edicions de l’Institut d’Estudis Occitans. Colleccion “Atots” nº 197, 2014. 198 paginas.