Per las darrièras fèstas de Nadal, aguèri dins l’ase de tornar legir un libre de mon amic Cristian Laus (1934-2002). Plan solide qu’aguèri mantas escasenças de legir aqueste roman. Lo primièr còp foguèt i a d’aquò un trentenat d’annadas. Es l’autor que lo me fisèt al moment qu’èra pas encara qu’un manuscrit. Cal dire que lo libre foguèt acabat d’escriure en mai de 1983 per èsser editat pas qu’en agost de 1996. Aquela tardança foguèt un vertadièr pecat. A aquò vesèm que los retards d’edicion son pas novèls jos la capa del cèl occitan. Tant que serem tributaris de subvencions publicas per publicar, i aurà totjorn un escart temporal entre creacion e publicacion.
 
Solide que quand me foguèt fisada l’òbra èra publicadissa de tira. Ça que la, la discrecion e la modèstia de l’autor, que metèt de temps a se far conéisser coma escrivan, conjugadas a la politica editoriala de l’IEO e sas prioritats de la temporada d’alara, faguèron lo retard de publicacion que coneissèm.
 
Aquò rai! Aurem pas esperat de badas. Ara que l’avèm dins la bibliotèca gaudissèm del plaser de lo poder tornar descobrir aitant de còps coma nos agrada.
 
Cristian Laus, fins alara, èra pas conegut per èsser un romancièr. Ça que la, cadun poguèt apreciar sa pròsa en legissent sos remembres d’enfança e de joventut publicats en 1978 jos lo títol de la Coa de la cabra. D’aquí deguèrem pacientar fins ara per aver sa primièra ficcion.
 
Çò remarcable dins aqueste libre es l’escritura. Sabi pas s’aquò se poiriá explicar pel fach que Cristian Laus es un especialista de Joan Bodon, mas vertat es que l’autor a un biais d’escriure que revèrta, a temps e pausas, lo de l’escrivan roergàs. Sa frasa es corteta e chanuda. Cada mot ten sa plaça, cargat de significacion qu’es. L’encadenament de las frasas es sostengut per un ritme abelit. Avèm aquí una escritura simpla sens èsser simplassa. Oblidèssem pas que Cristian Laus èra un filològ reconegut e l’autor d’un diccionari mai d’un còp reedidat. Es dire lo mestritge de l’autor sus son trabalh d’escrivan. Es tanben dire cossí l’autor saupèt intelligentament esporgar sa lenga de totes los artificis farlabicats que qualques còps se pòdon encara rescontrar aicí o ailà. Aquela escritura es d’una eficacitat requista. Coma dirián los provençals: aquesta escritura es de vertadièra pomada pel lector.
 
L’istòria que nos conta Cristian Laus es fin finala la d’un cambiament de civilizacion. Es lo moment ont dins la plana del País Bas se passa de la civilizacion dels secators a la de la maquina de vendemiar. Temporada que d’un autre latz se confond amb l’abandon de l’occitan per lenga de trabalh. Un tal trebolèri, una tala remesa en causa de societat, pòt pas que generar de crisis collectivas. Per contracòps cada crisi de societat pòrta en ela meteissa una quantitat damatjabla de dramas individuals. Es sus aqueste registre que Cristian Laus trabalhèt dins Garriguenc. Lo paure Leon Còrdas tractèt tanben aqueste subjècte dins son òbra romanesca.
 
L’art narratiu de l’autor es engenhós e sa sensibilitat esmoventa. Quand Cristian Laus parla de la natura descobrissèm un poèta meravilhós de primitivitat. E quand Cristian Laus evòca la vinha e lo trabalh de la vinha òm creiriá legir lo regretat Joan Vialada, “l’escrivan-sindicalista” de la Gràcia, en Aude. Tot sabent que l’autor foguèt pas jamai vinhairon, cal que siá estat marcat per son enfantesa tota debanada al mièg de las vinhas per ne poder parlar uèi d’un biais tan pertocant. Se verifica un còp de mai cossí la personalitat sensibla d’un individú se farga al temps de son enfança.
 
Garriguenc es un roman agradiu, plasent e de bon legir. Pasmens, i auriá, a mon vejaire, un clèsc dins la moleta qu’empachariá de la trapar completament saborosa. Aquò’s l’organizacion de l’ensems de l’òbra que me tafura un bocinèl. Me sembla que la copadura entre los capítols es tan marcada que nòi un bocinèl a la compreneson del roman.
 
A despart d’aquesta pichona resèrva, un còp de mai, me regalèri. Adoncas, aconselhi a totes los amators de bona literatura —e los sabi nombroses demest los legeires de Jornalet— de legir o tornar legir, sens trigar, aqueste Garriguenc del paure Cristian Laus.
 
 
 
 
Sèrgi Viaule
 
 
 

---

LAUS, Cristian, 1996, Garriguenc, colleccion Atots, Institut d’Estudis Occitans, 110 paginas