Actualitats
“Tota l’istòria de l’umanitat s’es passada dins aquel pixèl”
Dissabte passat faguèt vint e cinc ans de la fòto mai alonhada de la Tèrra. Vilaweb a recuperat un celèbre tèxt de Carl Sagan, que Jornalet vos prepausa en occitan
Lo 14 de febrièr de 1990 la sonda Voyager 1 èra ja delà Neptun, dins lo Sistèma Solar exterior, a sièis miliards de quilomètres de la Tèrra. E agachèt enrèire, ailà d’ont veniá; a la demanda del scientific Carl Sagan se virèt en direccion del Solelh e faguèt la primièra e unica sèria de fòtos de familha del Sistèma Solar. Dins las fotografias se vesián los planetas Vènus, la Tèrra, Jupitèr, Saturne, Uranus e Neptun. Mercuri èra tròp près del Solelh e poguèt pas èsser fotografiat. Mart èra tanben en la meteissa direccion que lo Solelh, e Pluton, qu’alavetz encara se considerava planeta, èra tan luènh e brilhava tan feblament que tanpauc apareguèt pas sul retrach de familha. Sus la fotografia, la Tèrra, dempuèi aquela immensa distància, se vei fòrça près del Solelh e es pr’amor d’aquò qu’apareis al dessús un rai de lutz. Lo nòstre planeta èra solament un ponch blau esblancossit. Aquela petitesa del nòstre planeta dins l’immensitat de l’espaci es espantanta, e pr’amor d’aquò lo divulgador scientific Carl Sagan escriguèt un libre entitolat A pale blue dot(un ponch blau palle). L’11 de mai de 1996, qualques meses abans de morir, escriguèt las paraulas que reprodusèm en occitan, gràcias a la divulgacion que n’an fach l’astronòm catalan Enric Marco e Vilaweb.
“Agacha un còp de mai aquel ponch. Aquò es aquí, aquò es en cò nòstre, aquò sèm nosautres. I a totes los qu’aimas, totes los que coneisses, totes aqueles que n’as ausit parlar, cada èsser uman qu’existiguèt qualque còp i a viscut sa vida. La soma de la nòstra jòia e del nòstre patiment, de milièrs de fisançosas religions, ideologias e doctrinas economicas, cada caçaire e culheire, cada eròi e coard, cada creator e destructor de civilizacion, cada rei e campanhard, cada jove parelh amorós, cada maire e paire, cada enfant amb esperança, inventor o exploraire, cada mèstre de morala, cada politician corromput, cada «superestela», cada «cap suprèm», cada sant e pecaire de l’istòria de la nòstra espècia i a viscut —dins una particula de posca suspenduda en un rai de solelh—. La Tèrra es una scèna fòrça petita en una vasta sabla cosmica. Pensatz als flumes de sang versada per totes aqueles generals e emperaires de sòrta que, en la glòria e en lo trionf, se poguèron transformar en los mèstres momentanèus d’una fraccion de ponch. Pensatz a las cruseltats inacabablas comesas pels abitants d’un recanton d’aquel pixèl suls abitants dificilament distinguibles de qualque autre recanton, quantben son frequents lors malentenduts, quantben son prèstes per se tuar los unes als autres, quantben son alucats lors òdis.
Lo nòstre posicionament, la nòstra autoimportància imaginada, l’illusion d’aver qualque posicion privilegiada dins l’Univèrs, son escomeses per aquel ponch de lutz palla.
La nòstra planeta es un ponch solitari dins la granda sornura cosmica que l’entorneja. Dins la nòstra sornura, dins tota aquela immensitat, i a pas cap de pista qu’indique que l’ajuda arribarà de quin autre luòc que siá per nos salvar de nosautres meteisses.
La Tèrra es lo sol mond conegut a l’ora d’ara qu’albèrgue la vida. I a pas cap d’autre luòc, almens dins l’avenir pròche, que la nòstra espècia i poiriá emigrar. Explorar, òc ben. S’i installar, pas encara. D’una biais o d’un autre, per ara, la Tèrra es lo luòc que nos i cal demorar.
S’es dich que l’astronomia es una experiéncia d’umilitat que farga lo caractèr. Benlèu i a pas cap de melhora demostracion de la foliá dels prejutajts umans qu’aquel imatge luenchenc del nòstre mond minuscul. Per ieu, aquò soslinha la nòstra responsabilitat de conviure mai frairalament los unes amb los autres, e de presar aquel ponch blau palle, lo sol ostal qu’avèm jamai conegut.”
Carl Sagan
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
JCB jo crese amb los astronautes de l' Apollo 12: Astron , Aldruin, e Michel que digueren qu'al viatge a la luna veren ovnis. E amb los del transbordador Atlàntis. E amb l'exministre de defensa del Canadà. Crese amb los milers de pilots, molt plus que lo que pugan dire científics engabiats dins sa habitación e que han fait jamai un viatge ni que sia d'avion, que a mai tenen paur de perdra la feina se diuen que han vist ovnis. Aital que aprofiti per enviar lo primier salut des d'una pàgina d'internet als fraires de l'espai infinit, e dir-los: Benvinguts siats, se venets en missión de pats. Hi ha moltes persones que vos volen conéisser e vos esperen. La lenga centrala de las neolatinas l'occitancatalana vol ser la primiera amb desirar-vos la benvinguda leu. Que pugam veire la nostra amistat donar fuit al larg del temps, e amor plus enlà de las estrelas
#14
Crei me, Jornalet dins los ciaus, voliá 'mas far mon sabant sabantós, pas semnar la mardolha ne'n parlant coma ma mair, prend St Marçau coma temuenh se iò fau o coma temonh se qu'es mai aisat per te. Aquò ditz per se promunir de las meschaëntas ondas, vau far quauquas conjugasons secretas, coma fagueten autravetz los lamas dau lemosin avant d'anar se sonjar dins las montanhas grandas dau Tibet, d'un temps que las polas 'vian un rasteu davant.
Qu'es ma mair que conjuga entau, e qu'eriá un biais de se distingar de mon paubre pair. Ma granda, sa mair, que 'chabet de paiar son chamin l'an passat parlava parrier (sens obludar son accent de las Charantas mai un pitit « è » pertot en frances (per los « salvatges del sud » e per escotar quauqu'un parlar coma ma granda, i a la femna dins 'quela emission :
http://la-bas.org/re-ecouter/les-emissions/2003-04/fevrier-43/soucoupe-en-bois ).
Ma mair ditz {voulèvo} (de prononçar coma la linga francesa). « Faseva » es pas dins son parlar de tots los jorns*, mas « diseva » i es. Per eisemple, a ma tanta per la novela annada, de parlar de la copina de mon nebot : « ela voleva passar son permis per anar levar lu cuu que lu P. s'eschinava a trabalhar ».
Dins los verbes « mau » conjugats :
1/ « aver » : aiá (1pers. sing.) de l'imparfach per pas boirar mai aviá (3ps)
2/ « anar » que fai : aní = 'ní = anguí (1ps) preterit, e maitot per mon oncle (son frair, que se, restet ne'n Charantas) : 'nei, 'neres, 'net, 'netem, 'netetz, 'neten
De notar que mon pair conjugava entau maitot, e se, qu'eriá un lemosin desempuei que lu lemosin sautet de terra quante la peira granda davalet daus ciaus a Rechoard, per dire.
Au futur : anarai (1ps) e maitot : irai, iràs, irá, iram, iretz, irán (aquò per mon pair).
3/ « far » au present : fase, fases, fase, fasem (e pus que tot : fam), fasetz (fatz), fasen
au preterit (totjorn lu mesma oncle, lu frair de ma mair) : fí, fites, eu fit, fitem~fitetem, fitetz~fitetetz, fiten.
4/ ai notat dins mon quasernet, un « futen » (3pers.plur.) per « estre » au preterit.
Veiquí per aüei. Ai daus enregistraments de ma mair apres far lu jornau mai ma granda, ma mair mai ma cosina d'Orador o ma mair mai son frair, vau los tornar escotar per trobar 'na traça d'un « faseva ».
Una erplicaci' sus la p'ita estela * : 'la es aura tota sola, i a gaira que sos frairs, soras e bela-sòr per parlar coma ela, e una p'ita vielha de bestòt 95 ans dins lu vilatge. Li ai damandat mai d'una vetz de parlar per 7@lemòtges, d'autan mai que li deschagí los filmonets e que 'la los aima be, mas veiquí, ela vòu pas, e vòle pas que 'la faguesse quau que siàia contra son grat.
JP
#13 Los occitanian-a-s LOL L'i a los/las veganian-as que venen de Vega maitot. Sei un occitanian-veganian, fuec de Diu !
HS : Dija, coma pronóncias-tu "volava" ? Ai coneissença de quelas formas ibridas segur sus la tauvera lemosina (de mai en mai frequentas en se 'prueimar dau Creissent), qu'es mas per saber si dises [vulavo] o [vulèvo] (?) Mos beus-parents de Charanta disen dau mesma biais "disèva" (parlar en "è") e "fasèva" (mas pas "volèva") crese ben mas coneissen tanben las formas "disiá" e "fasiá" que se disen a costat de chas ilhs sens que quò lor fase bribri dins l'aurelha.
#8
De segur, lu Pair Nadau passet d'enquera antan per m'antes eifants, passara be ujan, dueinan, pòde pas l'assegurar. E i a degun per lur far creire autra chausa.
Un Jan-l'eisabanit me iò diguet, i a un temps d'aquò sus mon ciber-caier, qu'eu eria aüròs de saber que daus « occitanian-a-s » siàian d'enquera 'quí (es de dire vivent-a-s) perque aquò volava* dire que la fin dau monde eriá pas d'enquera 'ribada... un pauc coma los Hopis, lu Dalida-Lama e pòde pas balhar tots los noms, pensatz be, la destinat dau monde, perdon, dau Monde.
JP
_____
* ò sabe, « cal pas conjugadinisar aẗal », iò sabe.
#5 Coneissiá pas queu texte. Quò es de bon legir. Mercés G.-J.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari