Lo 24 de mai que ven i aurà en Aran una dobla eleccion. Al delà de las eleccions municipalas, que se debanaràn dins tot l’estat espanhòl, los araneses votaràn tanben per lo Conselh General, es a dire, per lo govèrn del país que foguèt restaurat en 1990 après 156 ans d’inactivitat, e qu’es reforçat ongan amb la nòva Lei d’Aran.
 
 
Bipartidisme
 
Dempuèi la restauracion del Conselh General d’Aran, dos partits politics se son disputat lo poder: Convergéncia Democratica Aranesa (CDA), aliada amb Convergéncia i Union, e Unitat d’Aran (UA), aliada amb lo Partit Socialista. Dins lo terçon d’Arties e Garòs se presenta lo Partit Renovaire d’Arties e Garòs (PRAG) en plaça d’UA. Aqueles dos partits an un acòrdi per agir amassa.
 
Al nivèl municipal, CDA baileja sièis de las nòu municipalitats, del temps qu’UA es lo partit majoritari a Canejan, Bossòst e Les. Dins qualques conselhs municipals i a de cònsols d’autres partits, mai que mai del Partit Popular (PP). Aquel per exemple, amb un solet cònsol a Vielha e Mijaran, a la clau de mai d’una decision quand los 6 cònsols de CDA e los 6 d’UA son en balotatge.
 
A l’ora d’ara, lo Conselh General es compausat per sèt conselhièrs de CDA, dont lo sindic d’Aran, cinc d’UA e un del PRAG en acòrdi amb UA.
 
 
Una nòva fòrça politica
 
Corròp es lo mot que s’emplega en occitan d’Aran per nomenar un grop de personas. Ara es tanben lo nom d’una nòva fòrça politica qu’espelís ongan al cap de Gasconha, justament amb la tòca de “hèr corròp”, es a dire, d’ “amassar-se, parlar, escotar, expausar es diuèrsi punts de vista, participar e decidir toti amassa quina ei era Val que volem”, çò explica Mireia Boya, candidata al conselh municipal de Les. Interrogada per La Setmana, Boya reconeis que la nòva formacion es inspirada a la CUP de Catalonha, mas en tot “campar tath nòrd, tà Occitània, e d’aquiu tà Euròpa.”
 
Amb un còde etic marcat sustot per la transparéncia e la participacion, la còla de Corròp o decidís tot dins las assembladas. Se capitan qualque conselhièr general o municipal, aquel elegit “serà solament un pòrtavotz dera assemblada”.
 
Nascut lo 12 de febrièr passat, lo movement a trobat solament la fòrça per se presentar al Conselh General pel terçon dels Quate Lòcs, e tanben a la municipalitat de Les. Creson que pòdon aténher 2 o 3 cònsols a Les, e una conselhièra generala al Conselh General d’Aran, que poiriá èsser decisiva dins las decisions del país, mas “sense hèr coma eth PRAG”, çò nuançan.
 
Denóncian un tractament de favor dins lo Naut Aran, a causa d’una economia basada sustot sul torisme de la nèu. “Eth Baish Aran ei desbrembat”, çò explica Mireia Boya, que planh l’efièch negatiu de la frontièra politica. Dins aquel sens Corròp revendica una connexion d’autobús amb Sant Biat e Luishon, e que la pista ciclabla que ven de Comenge seguisca Garona ensús.
 
Mas es encara tròp lèu per se presentar en d’autres terçons. “Tot va massa de prèssa, e cau hèr es causes mès pòc a pòc”, nos a contat Tònho Barés. El se presentarà pas encara dins lo terçon de Castièro perque lo movement es tròp jove, e mai s’es “un projècte fòrça important e positiu entara Val d’Aran”. “Ei important qu’era gent i participe, pr’amor qu’enquia ara non s’a hèt”.
 
Aitant Boya coma Barés an plangut la faiçon actuala de far de politica en Aran. “S’ès pas damb jo ès contra jo”, çò dison per definir aquel biais de far de politica que lo vòlon cambiar. “Non volèm cap de politicians professionaus, mès gent deth pòble que participe enes decisions deth país”, çò dison.
 
Per rapòrt a la lenga son chepicats: “eth nombre de parlants dera nòsta lengua occitana va tà darrèr deth temps qu’es politiques culturaus que s’amien des d’Aran son pòc valentes, per non díder que son retrogrades e presepistes”. Cal remarcar qu’an decidit que l’occitan deu èsser la lenga d’almens l’80% de las comunicacions. Aiçò contrasta amb l’emplec majoritari de l’espanhòl que fan d’autras formacions politicas del país.
 
 
Lo Conselh General d’Aran
 
Lo Conselh General d’Aran es l’organisme de govèrn e d’administracion d’aquel país occitan, integrat per tretze conselhièrs, dont un es elegit coma sindic d’Aran.
 
Definís aquel autogovèrn la lei d’Aran, que legifèra los organs del Conselh General d’Aran, lo foncionament, lo regim electoral, lo drech civil aranés, l’organizacion del territòri, las politicas d’egalitat, l’educacion, las infrastructuras, la seguretat, la santat, etc. Se definís tanplan las relacions del Conselh General d’Aran amb lo govèrn e lo Parlament de Catalonha, e lo finançament per far possible tot aquel autogovèrn.
 
 
Los terçons
 
La Val d’Aran se devesís en sièis terçons: que son la division geografica pròpria del país, qu’a foncionat administrativament quand lo Conselh General es estat en vigor, es a dire, de 1313 fins a 1834 e dempuèi 1991.
 
Inicialament èran tres demarcacions, per tant se nomenan “terçons”. Mas al sègle XVI cada terçon se subdevesiguèt en dos sosterçons, qu’an, pasmens, mantengut lo nom de terçons.
 
E mai se pendent los 156 ans d’abolicion del Conselh General, perdèron lor foncion administrativa, los terçons contunhèron de manténer tradicionalament lor valor identitària. An una valor tan simbolica qu’en 1977 se constituguèt una associacion nomenada Es Terçons per defendre la restauracion del Conselh General d’Aran dins l’Estatut d’Autonomia de Catalonha.
 
A l’ora d’ara, pel terçon de Castièro s’elegís 4 conselhièrs, pel dels Quate Lòcs s’elegís 3 conselhièrs, per Pujòlo s’elegís 2 conselhièrs e tanben 2 per Arties e Garòs. Pels terçons de Lairissa e Marcatosa s’elegís 1 conselhièr.
 
 
Las comunas
 
A respècte de la division municipala, los terçons son pas brica respectats. Cal dire que l’administracion municipala es impausada per l’estat espanhòl, del temps que lo Conselh General es definit dins l’Estatut d’Autonomia de Catalonha, e desvolopat amb la Lei d’Aran aprovada pel Parlament catalan, en seguida de las revendicacions aranesas.
 
Los conselhs municipals d’Aran son bailejats per la figura del “baile”,  qu’es lo cap del govèrn de la municipalitat. Amb el i a los cònsols (tanben escrich còssos), que son los conselhièrs municipals.
 
En Aran i a 9 comunas, dont doas an l’extension de la mitat del país: lo Naut Aran e Vielha e Mijaran, que prenon dos terçons caduna. Las autras 7 municipalitats son Bossòst, Les, Canejan e Bausen (Quate Lòcs) e Vilamòs, Arres e Es Bòrdes (Lairissa).
 
 

Terçon	Municipalitats	Vilas e vilatges	Conselhièrs generals elegits
Quate Lòcs	Bossòst, Les, Canejan e Bausen		3
Lairissa (o Irissa)	Vilamòs, Arres e Es Bòrdes		1
Marcatosa	Vielha e Mijaran	Vilac, Aubèrt, Betlan, Mont, Montcorbau, Arròs e Vila	1
Castièro	Vielha e Mijaran	Escunhau, Casarilh, Betren, Vielha, Gausac e Casau	4
Arties e Garòs	Naut Aran	Arties e Garòs	2
Pujòlo	Naut Aran	Tredòs, Bagergue, Montgarri, Salardú, Unha e Gessa	2

 
 
 
 
Ferriòl Macip


 
 

---

Article publicat dins La Setmana