Es mon viatge recent dins l’illa de la Gomera, a las Canàrias, que me butèt a tornar legir aquestas comunicacions, fruches d’un collòqui que se debanèt a Albi fa ara bèla pausa. Ça que la, pensi pas que desempuèi se siá debanat un autre collòqui sul meteis sicut en Occitània. Tan val dire que lo contengut d’aquestes actes, tocant precisament las recèrcas dins aqueste domeni, demòran encara d’actualitat.
 
L’assemblada saberuda en question recampèt, ni mai ni mens, los melhors etnològs mondials que dins lor encarrierada se clinèron sul sicut. Los que i assistiguèron gardan encara en memòria la bona tenguda scientifica de las comunicacions. Es solide qu’un collòqui, quin que siá, deu de publicar los resultats de sas recèrcas per dire de far lo ponch a un moment donat de çò que se sap tocant la question. Malaürosament tròp sovent los collòquis son pas seguits de la publicacion de las intervencions balhadas, çò que gasta lo seguiment de l’estudi per los que contunhan de se clinar sul tèma estudiat. Res d’aquò amb lo GEMP-la Talvera que sistematicament, desempuèi mai de trenta ans, publica los actes dels collòqui qu’organiza. Lo collòqui subre los lengatges fiulats èra, a ma coneissença, una primièra en Occitània. Çò que ne ditz long sus la pertinéncia del plan de recèrca menat per la Talvera. Per çò que benlèu aquò se sap pas pro, mas la Talvera es mai qu’un famós grop de musica. Es tanben un organisme de recèrca dins lo domeni de l’etnomusicologia.
 
Alavetz, lo libre es estat editat per l’organizaire. Es encara disponible. Las comunicacions i son classadas segon tres grands capítols: lo fiular coma instrument; lo fiular coma performança vocala e enfin, lo fiular coma lengatge comun entre l’òme e l’ausèl.
 
La primièra part dels actes tracta del fiular coma instrument, entretant amb un expausat sus las flaütas globularas desgaunhant lo cocut que se vendián a la prima autres còps sus cèrtas fièras dins mantas regions d’Euròpa. A ma coneissença se’n tròba encara en 2015 dins cèrtas botigas. Pel mens ne rescontrèri fa pas gaire en Espanha. Es Na Colette Mechin, encargada de recèrca al CNRS a Estrasborg, que nos resumís d’un biais clar l’actualitat de sas investigacions dins aquel domeni.
 
Mas evidentament çò pus misteriós, çò pus interessant, a mai —perqué pas?— çò pus exotic son plan las lengas fiuladas. Disi exotic estant qu’aquel mejan de comunicacion es talament inversemblable, talament espantant, qu’a mai quand lo fenomèna se passa en Bearn avèm tenténcia de lo trapar estranh al possible. Pensatz que fins en 1959, las lengas fiuladas èran conegudas pas que de dos o tres scientifics isolats. A aquel moment aviam pas coneissença que de doas lengas parladas: la qu’es espepissada dins l’illa de la Gomera, descricha al sègle XVn per dos monges franceses que participèron a la conquista de las Canàrias; e una autra espepissada en çò dels mazatecos, en Mexic, per lo lingüista american Cowan.
 
De lengas fiuladas, n’i a mantas en Turquia, en Tailàndia, en Birmania, en China, etc. Campanilista que campanilista, la qu’a mai que mai retengut mon atencion es plan la d’Aas. Aas es un vilatjòt de la Val d’Ossau en Bearn. Sembla que, dins los Pirenèus coma endacòm mai, es per de rasons de comoditats que los òmes inventèron aquel mejan de comunicacion practic en montanha. Los observaires son almens d’acòrdi sus aquel ponch: totas las lengas fiuladas an espelit dins de païses montanhòls, a mai bravament montanhòls. O ai pogut constatar de visu en Bearn e a la Gomera. Lo fiular, dins aqueles relèus fòrça accidentats, permetiá al mond d’estalviar de monta-davalas. Qual visquèt e trabalhèt una temporada en montanha sap cossí cada pas es preciós. Mai sèm naut, mai l’oxigèn se fa clar. Autre element, seriá una lapalissada que de relevar qu’en montanha lo son restontís. D’ont mai aisidament quand se tracta d’una fiulada plan aguda.
 
En qualques segondas lo son del fiuladís pòt passar d’un penjal de val a l’autre. Bastava als òmes (e benlèu a las femnas) pas que d’empegar una codificacion als diferents sons que se podián fiular e atal se podiá comunicar sens aver de se desplaçar. Plan solide qu’aquela mena de còde lengatgièr es per natura arcaïc. Mas los aujòls sabián anar a l’essencial. A mai per pèrdre qualques nuanças, almens estalviavan de milierats de passes.
 
Fin finala se tracta d’una adaptacion judiciosa de l’òme a son mitan (a son biotòp diriam en ecologia). Quand la lenga parlada es pas adaptada dins certanas situacions particularas de la vida vidanta, lo grop uman concernit, sens trastejar mai, se ne crèa una autra de complementària. Los montanhòls, mai que d’autres, sabon que cal adaptar las aisinas de comunicacion a la situacion, e s’aquò ne vira, aver pas paur de ne congrear mantes.
 
En tot, traparetz dins aqueste volum 12 estudis que son lo bilanç actualizat de çò que se sap a l’ora d’ara sus los lengatges fiulats. Un còp de mai lo GEMP-la Talvera se tròba èsser a la poncha de las recèrcas etnologicas, non pas sonque en Occitània, mas tanben en Euròpa. Lo libre interessarà totes los, nombroses demest los legeires de Jornalet, que s’interèssan a las arts e tradicions popularas.
 
Per ne tornar a l’actualitat del lengatge fiulat a la Gomera, se, efectivament es ensenhat dins las escòlas de l’illa a rason de qualquas oras per setmana, es ara pas mai practicat dins la vida vidanta. Viatgèri dins de vals encara inaccessiblas a las veituras. Los païsans, qu’a aquelas nautors cultivan mai que mai las patanas, me diguèron que la practica s’èra atudada fa qualques decennis. Un fach que malaürosament refortís l’uniformizacion culturala de la planeta.
 
 
 
 
Sèrgi Viaule
 
 
 
<hr align="left" size="1" width="33%" />
Langages sifflés, actes del collòqui d’Albi de novembre de 1993, GEMP-la Talvera, 135 paginas.