Jòrdi Sabatièr foguèt mètge a Pau. Defuntèt dins las annadas 1930. Foguèt un notable que participèt en 1924 a la creacion de l’Acadèmia de Bearn. Èra mai que mai un especialista del pireneïsta occitan d’origina irlandesa Enric Russell. Un òme amb lo qual foguèt amic, que coneissiá plan e que frequentèt fòrça. D’aquí aquesta biografia. Un libre publicat pel primièr còp entre las doas guèrras del sègle passat. De mercés a las Edicions dels Regionalismes, especializadas entre mantas causas dins d’edicion dels libres de montanha, gaudissèm d’ara enlà d’aquela reedicion.
 
Lo sègle XIXn es lo del romantisme. Es lo temps que los filhs de familha, los que son nascuts pauc o pro vestits, se pòdon virar cap al espacis bèls sens crénher per lors fins de mesadas. Son los qu’an l’astre de poder passar lor vida a estudiar e contemplar la natura. Pòdon remirar la tèrra que, justament, an pas de la trabalhar per se ganhar las trempas. Sens aquò aurián pas pogut far lors viatges a travèrs del Mond.
 
Entre mantes privilegiats, N’Enric Russell partiguèt pendent tres ans a travèrs de Russia, China, las Índias e l’Orient Mejan. Per çò qu’es de l’organizacion materiala del viatge, son biograf nòta: “Traça son camin, fa son plan. Certanas letras de recomandacions li dobriràn las primièras pòrtas. Al moment de certanas estapas, li arriban de subsidis de la familha”.
 
Dins aqueste libre, lo Doctor Jòrdi Sabatièr retraça la vida d’Enric Russell amb un lirisme que revèrta lo biais d’escriure dins las annadas 1920. Es un biais d’escriure que se poiriá gaireben qualificar de pròpri als que se trachan e son familiars del montanhisme. Lo fons de lor èime sembla qualques còps de lor escapar per d’envoladas lengatgièras descabestradas. Lors paraulas an mina de subrevolar naut las vals prigondas e los pics aguts. Lo ritme de lors narracions es doç malgrat e quitament quand son a descriure de relèus traversuts. Indenegablament i a una cultura montanharda coma i pòt aver una cultura maritima, caduna amb sos mites e sos eròis. Dins una coma dins l’autra la solesa de l’èsser uman de cara als elements de la natura compta per quicòm. Lo marin coma lo montanhard sap, de practica mas tanben d’instint, çò que devon de respècte a las aigas e als massisses. Sabon que se devon mòure amb circonspeccion dins certans mitans, non pas ostils d’afièch, mas que demandan l’atencion dels que los venon vistalhar. Atanben, lo montanhard, en tota circonstància, demòra modèst. Sap que se li cal aprestar la pujada, li cal tanben e a l’encòp aprestar la davalada.
 
Totas causas, remembradas per Jòrdi Sabatièr. N’Enric Russell las sabiá dempuèi qu’èra mainatge. Ja, a uèch o dètz ans, sa maire lo preniá per qualques excursions a l’entorn de Banhèras de Bigòrra. Es aquí e a aquel moment que prenguèt lo gost per la montanha. Una passion que lo portarà a trevar mantas montanhas sus divèrses continents. E, plan solide, al moment de son viatge en Extrèm Orient, se poirà pas empachar de far qualques escorregudas dins Imalaia. Pasmens, al moment de la part segonda del sègle XIXn, se tutejava pas encara los somalhs pus nauts de la cadena mitica. L’aparelhatge e los esquipaments d’aquela epòca o permetián pas encara. Ça que la, es de mercés a de montanhards primadièrs del calibre d’Enric Russell que l’imalaiisme poguèt el tanben, pauc a cha pauc, progressar fins a çò que totes los pics foguèsson vencuts per de valents de mai e mai audacioses.
 
Aquesta biografia a lo meriti de nos far remontar lo temps cap las premícias de l’alpinisme. L’epòca ont se metiá al ponch las tecnicas d’escalada. Mas los afogats de montanha son mai que de tecnicians. L’autor d’aquesta biografia nos remembra tanben que los montanhards son de poètas que sabon descobrir los esperits amagats qu’anissan al sen dels rocasses. Son de prèires pagans que se clinan davant una crebassa o una ralhèra abans de las traversar. Son de mond que sabon percebre lo detalh dins l’immensitat del païsatge. L’autor nos suggerís qu’Enric Rossell sabiá comunicar amb los miraclons de la montanha. S’agradava de viure dins la natura verge e la puretat del mineral. Se negar dins un decòr espectaclós èra son ambicion.
 
Pel legeire qu’a percorregut pauc e pro los Pirenèus, serà un plaser d’aprene que tala pujada o tala autra per el escalada, es estada dobèrta fa mai d’un sègle per N’Enric Russell. Atal benlèu se poirà rememorar de païsatges montanhòls trevats fa 10, 20 o 30 ans. Aquesta biografia a lo meriti de s’adreiçar a totes los publics. La vida del pireneïsta N’Enric Russell es un flòc de l’istòria occitana. Pas que per aquò nos es preciosa. Pasmens, aqueste libre serà d’ont mai emocionant pels amators de montanha qu’i retrobaràn de sentits familiars. Amb un pauc d’imaginacion, aquestes tornaràn viure la felicitat de la lassièra sanitosa quand, arribat al somalh d’un pic, demòra pas res mai a far que de pregar o se daissar anar a escotar lo silenci fresc de la massa minerala. La montanha se daissava pas calinhar que per d’amants del caractèr plan trempat. Lo Dr. Jòrdi Sabatièr nos ditz qu’Enric Russell èra un d’aqueles.
 
En fin de volum se tròba una biografia exautisva d’Enric Russell. Dins aquesta trièra d’obratges, los tocant Pirenèus son, plan solide e de luènh, los mai nombroses. Se pòt dire qu’Enric Russell balhèt sa vida als Pirenèus. Participèt a los far conéisser de sos contemporanèus.
 
Un jorn escriguèt: “Sus las montanhas, l’uman s’endormís coma un àngel. Se sentís pus prèp del cèl que de la tèrra qu’es pas la siá pàtria”. Qual sap se l’occitanoirlandés aviá coneissença de la teologia singulara del catarisme? Seriá pas estonant. De tot biais, pas qu’aquesta frasa, tombada d’azard o de reflexion, sembla una profession de fe catara. Res d’espantant a aquò! A mai de 3000 mètres de nautor, lo cèl se tòca de la man, o pauc se’n manca. E lo Dr. Jòrdi Sabatièr d’escriure al bestorn d’una pagina: “Aprèp mantes jorns e nuèches passats dins la montanha, torna davalar marcat per la gràcia dels purs e lo signe dels fòrts”.
 
 
 
 
Sèrgi Viaule
 
 
 
 

---

SABATIER, Georges, 2014, Henry Russell, montagnard des Pyrénées, Edicions dels Regionalismes, 140 paginas