L’istòria locau que’ns apren pro de causas sus la realitat occitana. Exemple en Gasconha dab lo libe tot caud vadut d’Alain Pécastaing sus la preséncia deus “estrangèirs” dens las Lanas.

Estrangèirs. Rica, ailàs, qu’es l’actualitat en mestior de refugiats, clandestins o “faidits” com e disèvan a l’Atge Mejan a perpaus deus senhors occitans vinçuts per la crotzada miada preu rei francés dab la benediccion de la Glèisa. Deu Levant susquetot, d’Africa o de mei luenh qu’arriban suu sòu de la vielha Euròpa. Las nòstas contradas occitanas dens lo passat qu’estoren tanben concernidas. A l’escala locau, qu’es interessant d’espiar çò qu’estó la realitat qui es com un reclam dens los jorns de uei. Per las Lanas, Alain Pécastaing, deu Mont de Marsan, qu’a estudiat menimosament los archius departamentaus entà har l’istòria de la preséncia deus estrangèirs deu sègle XIXu dinc a la fin deu XXu.
 
Qu’a passat au sedàs la paperalha administrativa (directivas deus prefèctes, rapòrts de la gendarmeria, estatisticas…) shens negligir quauquas letras de denonciacion (los petits òdis ordinaris que tornan salhir aisidament a tota epòca) o las copaduras de premsa. Lo son libe Les étrangers aux XIXe et XXe siècles, une histoire landaise, reproduseih tanben quauquas fòtos on veden per exemple camps de presonèirs puish que, pendent la Gran Guèrra e sustot pendent los ans 1940, qu’i avó especiaument tropas coloniaus detienudas dens lo Lana Gran o Brassens. Egau, Pécastaing que pren la precaucion de har la distincion entre “estrangèir” e “immigrat” pr’amor de la definicion juridica de la nacionalitat (au sens francés) e sustot pr’amor de l’evolucion de l’estatut deus estrangèirs dempuish lo Consolat e l’Empèri.
 
 
De l’aute penent deus Pirenèus
 
Devesit en ueit capítols, l’obratge de l’istorian deu Mont obsèrva d’en permèir qu’au sègle XIXu hòrt chic d’estrangèirs èran presents capvath lanas rasas, pinhadars de la còsta o los costalats shalossencs. Sonque quauques exiliats politics, los “afrancesados” (espanhòus de las classas esclairadas qui avèn collaborat dab lo regim de Josèp Bonaparte de 1808 à 1814), hòrabandits de las guèrras carlistas e —suspresa!— patriòtas polonés arcuelhuts per la Monarquia de Julhet). Shens oblidar quauques navarrés e autes bascos per machar a la construccion de las rotas agricòlas, s’emplegar en çò deus mèstes de hargas (hornèu deu Marqués de Lur-Saluces a Husar) o per estar carboèir.
 
La preséncia estrangèira hens las Lanas puja dab 1914-18. Un temps, que tròban donc presonèirs alemands (lo camp de Gaujac, en Shalòssa) e los famós còs de boscatèirs aliats (canadians e americans) qui trencan a hinda-handa los pinhadars de Pontens, deu parçan de Dacs o de Maransin. Mes susquetot lo país qu’a mei anar mei daun de man d’òbra. La grana mortalha dens las trencadas hangosas de Verdun o d’Aisne qu’a tuat tan de joenes òmis! Dinc a 1936, mentre que la demografia tesica ligas populacionistas e govèrn, qu’arriban tribalhadors per las segarias, los chantièrs horastèirs o las papeterias (Mamisan edificat a partir de 1925). La màger part que son tostemps espanhòus e, com quauquas familhas italianas en Gavardan, que son ben integrats dens los vilatges de nòste. Totun, lo mond deus gemèirs e arrosinèirs que demòran, eths, landés, pr’amor probablament deu saber-har e de l’estatut deus bordilèirs o deus obrèirs de la seuvas domaniaus au litorau. Las causas que començan de cambiar dab l’òrra Guèrra d’Espanha (1936-39) e la soa trista fin (la Retirada), seguidas de las terriblas annadas de l’Ocupacion. En tres capítols espés (paginas 103-220) l’autor pintra dab precision los flux e reflux deus refugiats e las consequéncias de la des·hèita. Solide, la solidaritat qu’existeish mes qu’i a tanben lo mesprètz e la mauhidança. Dauguns se sovienen qu’un chafre mespresós —malaja!— chacava en salhint a còps suus pòts deus “crocants” tostemps ben atencionats: “espanholàs!”
 
 
De corvada a volontat
 
Devath lo “Ministèri” deu “Taur de Vauclusa” (Daladier), puish lo regim deu Manescau Pétain, l’administracion gereish los estrangèirs (espanhòus e autes) dab tota la calorosa simpatia que pòt aportar a aqueths “indesirables”. Ne prenèvan pas guants, lavetz, los “servicis”, entà díser las causas e ne convocavan pas nada cellula psicologica! Totun, los estrangèirs, c’escriu l’istorian, èran designats de corvada, senon de talha, a volontat. Qu’èran per exemple obligats de tribalhar per l’Organizacion Todt (blockhaus o petitas fortalesas deu “Mur de l’Atlantic” o construccion a Bordèu de la basa sosmarina). Totun, lo libe balha tanben detalhs sus l’engatjament deus estrangèirs dens la Resisténcia. Qu’an comptat dinc a 850 guerrilleros espanhòus en 1944. Las paginas 213-219 mencionan, eras, las tensions qui apareishen en 1944-45 a perpaus deus coloniaus o deus espanhòus deus maquís que volerén contunhar lo combat contra Franco.
 
Las cinquanta darrèras paginas van de 1945 aus ans 1990. Las chifras muishan que las Lanas son eras tanben tèrra de preséncia estrangèira. Que monta dab regularitat, mensh que dens pro d’autas regions, mes las rasons economicas ne son l’explicacion principau: la grana agricultura productivista de deu Lana Gran (e d’alhors…) emplega man d’òbra sasonèira d’Espanha o de Magrèb (lo libe ne parla evidentament pas deus garts de tribalhadors polonés o latinoamericans qui, au jorn de uei, darrigan, per exemple, las maishantas erbassas deus camps de culturas “biologicas”). L’amainatjament deu territòri, lo BTP o quitament lo tribalh en usina an miat pro de man d’òbra dempuish los ans 1970. Portugués e gents de Marròc qu’an dens un permèr temps suplantat los espanhòus. Lo libe d’A. Pécastaing alimentarà, solide, pro de debats o prosejadas, e neurirà quauquas leçons dens collègis e licèus.
 
 
 
 
Joan-Jacme Fénié 
 

---

PÉCASTAING, Alain, 2015, Les étrangers aux XIXe et XXe siècles, une histoire landaise, L’Atelier des Brisants / Parc Naturau Regionau de las Lanas de Gasconha, 280 paginas, 19 èuros.