La legida de Darrièr la nuèch nos pren tre la debuta. Nos embelina tre las primièras paginas e l’encantament dura fins a la fin. A la poténcia de la lenga, a la carga emocionala que carreja la narracion, òm sentís una doça pression pujar en se. Una mena d’ascencion cap a un desconegut que seriem, tot d’una, plan incapable de definir e de defugir. Mina de res, pagina aprèp pagina, l’autor nos entrabolha dins una pasta rica del froment de l’incertesa. Òm pren lèu consciéncia que nos vòl menar de cap a quicòm de trebol e de pregond, mas siem tengut de lo seguir sens estirar lo pas. Es el que balha lo ritme, un ritme a damnar totes los sants del paradís. De tot biais que pòt far lo legeire se que non de seguir lo que ten l’esteva? Seguir l’autor que lo mèna ont aquò li canta. Mas i a de biaisses mai o mens uroses de prene sos legeires per la man. En literatura i de biaisses mai o mens capitats de passejar son monde. Dins aquel mestièr Reinat Toscano i sap far. D’aprestar la suspresa, d’engimbrar la tombada, se’n regala e no’n regala.
 
Alavetz, nos daissam anar lentament, pauc a cha pauc, dins las viravòltas de la creacion literària. Mas aquí, mai que de viravòltas, se tracha de torments, d’angoissas e quitament d’una vertadièra cachavièlha que naseja pagina a pagina. L’autor nos endralha suls camins bartassièrs d’una terapia scripturala que vira a mal, que vira a l’agre. Mas ne va de la terapia de l’escritura coma de totas las autras. Sa capitada es ligada a talament de causas, a la conjugason de talament d’elements qu’es forçadament aleatòria. Lo primièr d’aqueste elements es, plan solide, lo sujècte el-meteis. Mas i tanben lo degràs de nevròsi que dintra en linha de compte. Atanben çò que capita per un, pòt mal escaire per un autre. Ne va del fantasma coma de totas las drògas duras: “un pauc va plan, tròp gasta lo jòc”. A se contar d’istòrias, òm risca de dintrar dins l’istòria e qualques còps de se’n poder pas sortir. La distància entre nevròsi e psicòsi es qualques còps menela e s’una nevròsi se pòt sublimar (per l’escriture per exemple) aquò’s un autre parelh de margues tocant la pèrdia de realitat.
 
Mèfi, justament de jogar amb la realitat! Totes los que manejan la ficcion sabon que lo jòc de ròtle camina de longa a l’òrle de la confusion. Es un camin crinal perilhós. La casuda dins lo vabre pòt intervenir quora que siague. Tot lo roman de Reinat Toscano es fargat subre la dificultat de destriar entre totes los sòmis. E quand òm comença a somiar que l’òm somiá, alavetz, la pòrta de la folia s’entredobrís deperela. Darrièr la nuèch es un roman psicologic fòrt ont lo suspens es estillat amb maestria.
 
Fasiá temps qu’aviái pas legit un roman tan prenent e talament plan escrich! Devi confessar qu’es lo primièr còp que legissiái una òbra de Reinat Toscano e francament regreti de m’i èsser pas metut pus lèu. L’autor niçard es qualqu’un que compta dins la literatura occitana d’auèi. E me demandi, en tampant aqueste roman, per de qué Reinat Toscano es pas considerat per los critiques occitans a la nautor de son engèni literari. Aquel roman auriá agut sa plaça dins la prestigiosa colleccion “Atots” quand, de quand e quora, se vei çò que se i publica de flac.
 
Aquel obratge es estat editat per l’ostal “Auba novèla” que mestreja Reinat Toscano el-meteis. Es damatge qu’aquestas edicions beneficièssen pas d’una difusion mai espandida. Aquò’s la leteratura occitana dins son ensems que ne sortiriá renfortida. Mas vertat es que d’ara enlà, de mercés a telaranha electronica, cadun a a portada lo catalògue de las edicions “Auba novèla”. Edicions que s’ameritan d’èsser mai coneguda e subretot d’èsser mai sollicitadas.
 
 
 
 
 
 
Sèrgi Viaule
 
 
_____
TOSCANO, Reinat. Darrièr la nuèch. Auba novèla 1999. 100 paginas.