Charles Le Goffic (1864-1932) foguèt un personatge de las facietas multiplas, un òme del percors tras que complèxe per dire pas tortuós. De fach, foguèt un dels primièrs escrivans a posar l’inspiracion de sas òbras dins la cultura bretona. A la debuta de son encarrierada literària o faguèt per l’amor de sa pàtria sens se tractar de çò que ne poirián pensar los intellectuals franceses dins los salons parisencs. Trabalhèt de longa sul patriòni breton, fins alara pauc vesitat.
Charles Le Goffic parlava breton que foguèt abalit a la campanha. Auriá pogut escriure son òbra dins sa lenga mairala, mas coma plan d’escrivans bretons d’aquela epòca, pensava que la valorizacion de son trabalh podiá pas venir d’endacòm mai que de París. Aürosament èra pas exactament la meteissa causa en Occitània ont, mercés al Felibritge, los escrivans esitavan pas d’encriure dins la lenga nacionala, e mai se, coma cadun sap, lo felibres escrivián l’occitan amb la grafia imperiala. A fòrça d’escriure en francés, Charles Le Goffic foniguèt, malaiga, en 1930, que foguèt elegit a l’Acadèmia Francesa. Malgrat son engèni literari, aquò avent pas res a veire amb çò autre, foguèt un reaccionari patentat qu’amb lo nòstre compatriòta Carles Maurràs militèt a l’Accion Francesa.
L’autor breton foguèt poèta e prosator. D’unes de sos vèrses son coneguts:
Mas foguèt mai que mai conegut per sos nombroses romans. Aquestes meton totes l’accent sus çò qu’apelava el l’arma bretona e que cal comprene coma essent l’engèni civilizacional de Bretanha. Una cultura fins alara plan pauc mesa en valor. Lo grand meriti de Charles Le Goffic foguèt de gausar metre en lutz lo patrimòni cultural breton. O faguèt a l’exemple e en seguida dels escrivans occitans? Se pòt pensar que òc. D’aquel temps se començava de parlar una mica dels trabalhs dels felibres dins los seneds literaris parisencs e es probable que Charles Le Goffic volguèt far per Bretanha çò que ja se fasiá en Occitània.
Rai! “roman rustic”, çò ditz Emili Povilhon dins un long prefaci al libre. Mas qu’es aquò un roman “rustic”? Sonque un roman que son raconte se debana pas dins París? E doncas de facto un roman que los parisencs apèlan amb cròia “literatura provinciala”? En aquel cas Georges Sand, Marcel Proust e plan d’autres serián d’escrivans provincials que faguèron de “litertura rustica”? Coma qué, a se voler conflar lo monilh n’i a qu’arriban de fargar de concèptes aberrants. La literatura bretona, foguèsse d’expression francesa, la literatura occitana o còrsa, e mai aquò desplaga als imperialistas de Franchimandia, son de literaturas nacionalas. Un còp de mai la causa val d’èsser dicha.
Aürosament l’escrivan carcinòl Emili Povilhon s’inscriu contra la volontat egemonica de l’intelliguéntzia parisenca e remembra qu’en aquela fin de sègle XIXn s’amòrsa “una resurreccion e una insurreccion dels dialèctes, de las cosinas e de las danças nacionalas”. Per illustrar la renaissença occitana de l’epòca, nòta que “Los quichaires d’olivas de Frederic Mistral balhan la man als chapaires de castanhas de l’Abat Ros”. Polida metafòra per resumir aquela renaissença literària que traversèt Occitània tota. D’alhors, el coma plan mantes, denóncia “l’aire afebrit dels seneds e dels infèrns parisencs”; pas res de mai, mas pas res de mens!
Charles Le Goffic es pas un escrivan qu’emplega l’epitèt rar pas que per impressionar la còla. A pas besonh d’aquel artifici qu’a l’epòca s’emplegava pro sovent per ensajar d’atraire l’atencion de la critica parisenca. L’escrivan breton se trachava pas d’aquò. Son prètzfach, son prepaus, èra de balhar de qué legir al pòble breton. A li restituir çò que foguèt e çò qu’èra Bretanha. Voliá revelar als bretons l’arma de lor societat tala coma s’èra fargada dins l’ample dels sègles. L’esperit cèlta matinat de cristianisme valiá d’èsser mes en lutz. Charles Le Goffic o faguèt en escrivent sas ensolelhadas coma sas trumadas, sens concession mas totjorn amb granda generositat. L’òme foguèt un autor subtil e un romancièr delicat.
Una de las qualitats mai bèlas de Charles Le Goffic serà estat d’aver participat, amb d’autres primadièrs, a tornar l’autoestima als bretons. Se pòt dire que foguèt un resistent eroïc a la politica de completa assimilassion volguda per França. Es totjorn interessant per nautres, en aquesta debuta de millenni IIIn, de veire cossí, a travèrs de las literaturas, los nacionalismes dels pòbles europèus poguèron tornar espelir al sègle XIXn. D’unes capitaràn fins a se ganhar l’independéncia politica de lor país. D’autres, plan mens astrucs, capitaràn sonque a tornar trobar una consciéncia nacionala mai o mens despartida dins la populacion.
Dins aqueste roman, l’autor evòca sovent los esperits benefics o malefics de la tradicion celtica. Tradicion qu’es un sincretisme entre paganisme e cristianisme popular. Aquò se sap ben pro: mai lo país es paure, mai la vida i es malaisida, e mai lo mond recorron a la supersticion. Bretanha, encara uèi, demòra un país afogat de catolicisme.
Aquel obratge es clafit de traches etnografics tocant la vida vidanta en Bretanha a la fin del sègle XIXn. Al viradís de las paginas s’i apren per exemple qu’a aquela epòca, de tradicion, las gents contunhavan d’apelar una femna maridada de son nom de filha. En mai d’aquò, l’autor ensemena son òbra de mots e quitament d’expressions idiomaticas en lenga bretona. Se compren que l’òme, malgrat son opcion de partença, èra bravament estacat a sa lenga mairala. Quin crèbacòr deguèt èsser per el d’aver causit la lenga de París contra la lenga del país.
Un buf de mistèri volastreja sus la landa bretona dins aqueste roman tal coma ne volastreja un autre sus la landa devonesa dins Lo gos dels Baskervilles de Sir Arthur Conan Doyle (publicat en version gascona e lengadociona dins de traduccions d’Eric Chaplain a las Edicions dels Regionalismes). I a pas res de susprenent a aquò se pensam que los dos païses son marcats per l’ocean e la pèira de barena. Doas encontradas ont la cultura druidica es pas jamai completament desapareguda.
Çò curiós dins aquesta òbra es qu’en talvera del raconte se rescontra un fach de societat que ja a l’epòca nasejava. Vòli parlar de l’especulacion fonzièra ligada al desvolopament del torisme. E mai s’a aquel moment lo fenomèn èra pas de massa, pasmens, començava de grelhar e se pausava dins las meteissas endevenenças que uèi, cadun ensajant de tirar lo melhor prètz de sas tèrras a broa de mar. Aquò significa que Charles Le Goffic escriviá dins e per son temps. Significa tanben l’imperibletat de l’òbra. Lo roman, paregut pel primièr còp en 1891, a gaire vielhit. Al contrari! En mai de sa qualitat literària, a lo meriti de testimoniar de la riquesa de l’ancestrala cultura bretona.
Se tracta d’un roman magnific. Un d’aqueles que, s’èra estat ecrich en lenga nòstra, l’auriam qualificat non pas de roman rural, mas de drama païsan. Una literatura de pròsa qu’Enric Molin, a quasi la meteissa epòca que Charles Le Goffic, metiá en onor amb la publicacion de mai d’una òbra romanesca. Que me siá permés de precisar qu’es amb los libres d’Enric Molin que descobriguèri la literatura occitana.
Per ne tornar al Crucificat de Keraliès, avem aquí un roman plan menat. De bon legir, leugièr malgrat son incursion dins una societat païsana bretona descorosa ont lo fanatisme religiós se ven entrecrosar e entrenosar amb la transmission del patrimòni fonzièr familial; ont davant l’interès particular e tanplan public, l’amor ven segondari; ont, coma dins la societat occitana de la meteissa temporada, la femna èra instrumentalizada dins las transaccions patrimonialas. Es d’aquò que nos entreten Charles Le Goffic per mejan d’una narracion agradiva de seguir.
Dins un long pòstfaci d’un trentenat de paginas datat de 1914, a mon vejaire pauc judiciós, l’autor torna sul crime odiós e plan real que foguèt a l’origina del roman. Aprofiècha aquel apondon per tornar longament sus las legendas e tradicions de Bretanha. Tant e plan qu’a la fin òm n’arriba a se demandar se tenèm dins las mans un roman etnografic o un ensag. Es pecat! Me sembla qu’aquela mescladissa dels genres nòi bravament a la lectura de l’obratge. M’auriá melhor agradat que l’autor se’n foguèsse tengut a la publicacion del sol roman.
Las illustracions reproduchas dins aquesta edicion de l’ostal dels Regionalismes son las de Géo-Fourrier (1898-1966). Foguèron las de l’edicion de 1927. Son de dessenhs del trach espés que retrachan plan l’ambient pesuc e l’atmosfèra de l’òbra narrativa. S’endevenon plan amb la pesantor de la ficcion. Los païsatges son cargats de tristum e los personatges expressius a non pus. De totes los tablèus transpareis un clima psicologic o fisic dels pus grises. L’interès d’aquela mena d’edicion es que lo dessenh ven refotir, o almens sosténer, l’efièch de la lectura. Atal lo legeire pòt anar d’emocions literàrias en emocions plasticas.
Sèrgi Viaule
LE GOFFIC, Charles, 1892 (2015), Le crucifié de Keraliès, Éditions des Régionalismes, 155 paginas
Charles Le Goffic parlava breton que foguèt abalit a la campanha. Auriá pogut escriure son òbra dins sa lenga mairala, mas coma plan d’escrivans bretons d’aquela epòca, pensava que la valorizacion de son trabalh podiá pas venir d’endacòm mai que de París. Aürosament èra pas exactament la meteissa causa en Occitània ont, mercés al Felibritge, los escrivans esitavan pas d’encriure dins la lenga nacionala, e mai se, coma cadun sap, lo felibres escrivián l’occitan amb la grafia imperiala. A fòrça d’escriure en francés, Charles Le Goffic foniguèt, malaiga, en 1930, que foguèt elegit a l’Acadèmia Francesa. Malgrat son engèni literari, aquò avent pas res a veire amb çò autre, foguèt un reaccionari patentat qu’amb lo nòstre compatriòta Carles Maurràs militèt a l’Accion Francesa.
L’autor breton foguèt poèta e prosator. D’unes de sos vèrses son coneguts:
“Quand, al sen de la mar prigonda,
Coma un alcion dins son nis,
L’Arma bretona venguèt al mond
Dins son brèç durièr de barena,
Aquò èra un ser, un ser d’auton,
Jos un cèl bas, plechat de fèrre,
E sus la paura Arma bretona
Plorava lo ser, cantava la mar.”
Coma un alcion dins son nis,
L’Arma bretona venguèt al mond
Dins son brèç durièr de barena,
Aquò èra un ser, un ser d’auton,
Jos un cèl bas, plechat de fèrre,
E sus la paura Arma bretona
Plorava lo ser, cantava la mar.”
Mas foguèt mai que mai conegut per sos nombroses romans. Aquestes meton totes l’accent sus çò qu’apelava el l’arma bretona e que cal comprene coma essent l’engèni civilizacional de Bretanha. Una cultura fins alara plan pauc mesa en valor. Lo grand meriti de Charles Le Goffic foguèt de gausar metre en lutz lo patrimòni cultural breton. O faguèt a l’exemple e en seguida dels escrivans occitans? Se pòt pensar que òc. D’aquel temps se començava de parlar una mica dels trabalhs dels felibres dins los seneds literaris parisencs e es probable que Charles Le Goffic volguèt far per Bretanha çò que ja se fasiá en Occitània.
Rai! “roman rustic”, çò ditz Emili Povilhon dins un long prefaci al libre. Mas qu’es aquò un roman “rustic”? Sonque un roman que son raconte se debana pas dins París? E doncas de facto un roman que los parisencs apèlan amb cròia “literatura provinciala”? En aquel cas Georges Sand, Marcel Proust e plan d’autres serián d’escrivans provincials que faguèron de “litertura rustica”? Coma qué, a se voler conflar lo monilh n’i a qu’arriban de fargar de concèptes aberrants. La literatura bretona, foguèsse d’expression francesa, la literatura occitana o còrsa, e mai aquò desplaga als imperialistas de Franchimandia, son de literaturas nacionalas. Un còp de mai la causa val d’èsser dicha.
Aürosament l’escrivan carcinòl Emili Povilhon s’inscriu contra la volontat egemonica de l’intelliguéntzia parisenca e remembra qu’en aquela fin de sègle XIXn s’amòrsa “una resurreccion e una insurreccion dels dialèctes, de las cosinas e de las danças nacionalas”. Per illustrar la renaissença occitana de l’epòca, nòta que “Los quichaires d’olivas de Frederic Mistral balhan la man als chapaires de castanhas de l’Abat Ros”. Polida metafòra per resumir aquela renaissença literària que traversèt Occitània tota. D’alhors, el coma plan mantes, denóncia “l’aire afebrit dels seneds e dels infèrns parisencs”; pas res de mai, mas pas res de mens!
Charles Le Goffic es pas un escrivan qu’emplega l’epitèt rar pas que per impressionar la còla. A pas besonh d’aquel artifici qu’a l’epòca s’emplegava pro sovent per ensajar d’atraire l’atencion de la critica parisenca. L’escrivan breton se trachava pas d’aquò. Son prètzfach, son prepaus, èra de balhar de qué legir al pòble breton. A li restituir çò que foguèt e çò qu’èra Bretanha. Voliá revelar als bretons l’arma de lor societat tala coma s’èra fargada dins l’ample dels sègles. L’esperit cèlta matinat de cristianisme valiá d’èsser mes en lutz. Charles Le Goffic o faguèt en escrivent sas ensolelhadas coma sas trumadas, sens concession mas totjorn amb granda generositat. L’òme foguèt un autor subtil e un romancièr delicat.
Una de las qualitats mai bèlas de Charles Le Goffic serà estat d’aver participat, amb d’autres primadièrs, a tornar l’autoestima als bretons. Se pòt dire que foguèt un resistent eroïc a la politica de completa assimilassion volguda per França. Es totjorn interessant per nautres, en aquesta debuta de millenni IIIn, de veire cossí, a travèrs de las literaturas, los nacionalismes dels pòbles europèus poguèron tornar espelir al sègle XIXn. D’unes capitaràn fins a se ganhar l’independéncia politica de lor país. D’autres, plan mens astrucs, capitaràn sonque a tornar trobar una consciéncia nacionala mai o mens despartida dins la populacion.
Dins aqueste roman, l’autor evòca sovent los esperits benefics o malefics de la tradicion celtica. Tradicion qu’es un sincretisme entre paganisme e cristianisme popular. Aquò se sap ben pro: mai lo país es paure, mai la vida i es malaisida, e mai lo mond recorron a la supersticion. Bretanha, encara uèi, demòra un país afogat de catolicisme.
Aquel obratge es clafit de traches etnografics tocant la vida vidanta en Bretanha a la fin del sègle XIXn. Al viradís de las paginas s’i apren per exemple qu’a aquela epòca, de tradicion, las gents contunhavan d’apelar una femna maridada de son nom de filha. En mai d’aquò, l’autor ensemena son òbra de mots e quitament d’expressions idiomaticas en lenga bretona. Se compren que l’òme, malgrat son opcion de partença, èra bravament estacat a sa lenga mairala. Quin crèbacòr deguèt èsser per el d’aver causit la lenga de París contra la lenga del país.
Un buf de mistèri volastreja sus la landa bretona dins aqueste roman tal coma ne volastreja un autre sus la landa devonesa dins Lo gos dels Baskervilles de Sir Arthur Conan Doyle (publicat en version gascona e lengadociona dins de traduccions d’Eric Chaplain a las Edicions dels Regionalismes). I a pas res de susprenent a aquò se pensam que los dos païses son marcats per l’ocean e la pèira de barena. Doas encontradas ont la cultura druidica es pas jamai completament desapareguda.
Çò curiós dins aquesta òbra es qu’en talvera del raconte se rescontra un fach de societat que ja a l’epòca nasejava. Vòli parlar de l’especulacion fonzièra ligada al desvolopament del torisme. E mai s’a aquel moment lo fenomèn èra pas de massa, pasmens, començava de grelhar e se pausava dins las meteissas endevenenças que uèi, cadun ensajant de tirar lo melhor prètz de sas tèrras a broa de mar. Aquò significa que Charles Le Goffic escriviá dins e per son temps. Significa tanben l’imperibletat de l’òbra. Lo roman, paregut pel primièr còp en 1891, a gaire vielhit. Al contrari! En mai de sa qualitat literària, a lo meriti de testimoniar de la riquesa de l’ancestrala cultura bretona.
Se tracta d’un roman magnific. Un d’aqueles que, s’èra estat ecrich en lenga nòstra, l’auriam qualificat non pas de roman rural, mas de drama païsan. Una literatura de pròsa qu’Enric Molin, a quasi la meteissa epòca que Charles Le Goffic, metiá en onor amb la publicacion de mai d’una òbra romanesca. Que me siá permés de precisar qu’es amb los libres d’Enric Molin que descobriguèri la literatura occitana.
Per ne tornar al Crucificat de Keraliès, avem aquí un roman plan menat. De bon legir, leugièr malgrat son incursion dins una societat païsana bretona descorosa ont lo fanatisme religiós se ven entrecrosar e entrenosar amb la transmission del patrimòni fonzièr familial; ont davant l’interès particular e tanplan public, l’amor ven segondari; ont, coma dins la societat occitana de la meteissa temporada, la femna èra instrumentalizada dins las transaccions patrimonialas. Es d’aquò que nos entreten Charles Le Goffic per mejan d’una narracion agradiva de seguir.
Dins un long pòstfaci d’un trentenat de paginas datat de 1914, a mon vejaire pauc judiciós, l’autor torna sul crime odiós e plan real que foguèt a l’origina del roman. Aprofiècha aquel apondon per tornar longament sus las legendas e tradicions de Bretanha. Tant e plan qu’a la fin òm n’arriba a se demandar se tenèm dins las mans un roman etnografic o un ensag. Es pecat! Me sembla qu’aquela mescladissa dels genres nòi bravament a la lectura de l’obratge. M’auriá melhor agradat que l’autor se’n foguèsse tengut a la publicacion del sol roman.
Las illustracions reproduchas dins aquesta edicion de l’ostal dels Regionalismes son las de Géo-Fourrier (1898-1966). Foguèron las de l’edicion de 1927. Son de dessenhs del trach espés que retrachan plan l’ambient pesuc e l’atmosfèra de l’òbra narrativa. S’endevenon plan amb la pesantor de la ficcion. Los païsatges son cargats de tristum e los personatges expressius a non pus. De totes los tablèus transpareis un clima psicologic o fisic dels pus grises. L’interès d’aquela mena d’edicion es que lo dessenh ven refotir, o almens sosténer, l’efièch de la lectura. Atal lo legeire pòt anar d’emocions literàrias en emocions plasticas.
Sèrgi Viaule
LE GOFFIC, Charles, 1892 (2015), Le crucifié de Keraliès, Éditions des Régionalismes, 155 paginas
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari