Svetlana Aleksievich es una escrivana e jornalista bielorussa que ven d’èsser guierdonada del Prèmi Nobel de literatura 2015. Fins ara pauc coneguda en Euròpa occidentala, èra pr’aquò ja dissidenta al temps de l’stalinisme dins son país e dins l’empèri sovietic. Tanlèu aver après qu’aviá recebut lo prestigiós prèmi, me venguèt dins l’ase de tornar legir un de sos libres. Tombèri sus La suplicacion.
 
Dins aqueste libre fa pas que transcriure de desenats de testimoniatges de personas tocadas dirèctament per la catastròfa nucleara de Chornobyl. Quinze ans aprèp l’eveniment faguèt pas, ni mai, ni mens, que de balhar la paraula als subrevivents de la tragèdia consecutiva a l’espetament de la centrala de Chornobyl (dins la republica vesina d’Ucraïna). Es un obratge ponhent sul desrei de las gents que patiguèron aquel malaür que fa uèi encara de victimas e que ne farà probablament mantas dins las decadas venentas.
 
Lo 26 d’abril de 1986, a 1h23 exactament, una cordelada d’espedatas destruguèron lo reactor e lo bastiment de la quetrena lesca de la centrala nucleara de Chornobyl. Aquel funèst drama foguèt la mai terribla catastròfa tecnologica del sègle XXn (Fukushima es d’aqueste). Per Bielorussia, republica de dètz milions d’estatjants, se tractèt d’un desastre a l’escala nacionala estant que las nívols butèron los nuclids radioactius sus lo 23% de son territòri. Mas, e mai aquò maquèsse l’orguèlh jacobin, una brava part d’Euròpa foguèt contaminada per la radioactivat. Lo 29 d’abril, Polonha, Alamanha, Àustria e Romania foguèron tocadas. Lo 30 veniá a Itàlia e Soïssa d’èsser contaminadas. Los 1r e lo 2 de mai venguèron las nívols se pausar sus Occitània, França, Belgica, los Païsses Basses, lo Reialme Unit, Grècia, etc. Quitament, lo 3 de mai, la pollucion atenhiá de païses del Pròche Orient coma Turquia, Israèl, Palestina e Kowait.
 
Cossí dire melhor la paur e l’ànsia d’un pòble qu’en li balhant la paraula? Es l’opcion, originala, que causiguèt Svetlana Aleksievich per daissar pas solas dins l’adversitat certanas populacions confrontadas a un desastre que concerniguèt e que contunha de concernir l’umanitat tota. D’efièch, lo perilh nuclear es pas unicament ligat a l’incúria administrativa sovietica. Pertot ont la manipulacion atomica s’exercís, lo dangièr grelha, en França coma endacòm mai dins lo Mond. Dins l’introduccion de son libre, l’autora remembrava qu’al moment de sa publicacion un bielorús sus cinc viu dins una region contaminada. Aquò fasiá 2,1 milions de personas e demest aquelas, 700 000 enfants. Las radiacions sont a l’origina del deficit demografic actual d’aquel país. Dins las regions de Homiel (Gomel) e de Mahilioŭ (Mogilev), que patisson lo mai de la tragèdia, quinze ans aprèp l’espetada, la mortalitat èra del 20% superiora a la natalitat. Cresi pas que la estatisticas sul sicut ajan plan cambiat desempuèi.
 
Son los “liquidators”, valent a dire las personas mobilizadas per anar enterrar jos betum lo reactor en fuòc, que paguèron lo tribut bèl a la foliá dels tecnocratas. Son ara totes mòrts. D’unes moriguèron dins l’annada, d’autres las annadas seguentas, los pus astrucs tenguèron un desenat d’ans. Sont ara totes mòrts e lo libre de Svetlana Aleksievich clau los testimoniatges de d’unas de lors molhers encara en vida. Una d’elas raconta:
 

“Sa còla comptava sèt personas, pas cap son pas mai d’aqueste mond. Èran joves… Moriguèron los unes aprèp los autres… Lo primièr, tres ans puèi… Nos diguèrem qu’èra benlèu l’azard. Puèi, lo segond, lo tresen, lo quatren… Finalament cadun esperèt lo sieu torn. Atal cossí vivián! Mon marit moriguèt lo darrièr… Desbrancavan l’electricitat dins los vilatges evacuats, escalavan suls pals… dins las carrièras mòrtas… Sempre ennaut… Lo mieu èra bèl, fasiá de gaire dos mètres. Nonanta quilos. Qu’auriá plan pogut aterrar un tal òme? Plan de temps aguèrem pas paur…”.

 
Los testimoniatges contenguts dins aqueste libre son mai patetics e fatalistas que non pas l’expression d’una revòlta o d’una rancura. L’autora, qu’analisa aquesta realitat resignada, pensa que se tracta de sequèlas psicologicas daissadas per la militarizacion de la societat sovietica e tanben la resulta d’una part fonza de la cultura eslava. Sovent las personas entrevistas fan pas que constatar lor impoténcia davant un eveniment que las a despassadas e que las despassa encara. Al rebat qu’aquel òme, veteran de la darrièra guèrra mondiala, que se daissa anar a dire que “Chornobyl es una guèrra al dessús de las guèrras ont l’òme pòt pas trapar son salut enluòc. Ni sus la tèrra, ni sus l’aiga, nimai dins lo cèl”. S’en França la dictatura jacobina (cresi que la formulacion a pas res d’exagerat) diguèt aver arrestat la radioactivitat a las frontièras per dire d’evitar un debat sus l’utilizacion del nuclear, la dictatura sovietica faguèt tanplan dins la desinformacion. Evgeni Aleksandrovich Brovkina, professor a l’Universitat de Gomel, denóncia lo fach que dins los primièrs jorns que seguiguèron la catastròfa, los libres sul sicut de las radiacions a Hiroshima e Nagasaki, e quitament los subre la descobèrta de Röntgen, desapareguèron de las bibliotècas. Negar la realitat e entreténer l’ignorància per melhor governar es lo crèdo de cada dictatura. Aquò se sap pro per qual coneis, tan pauc foguèsse, l’istòria de l’stalinisme, filh del jacobinisme.
 
Dins La suplicacion, Vassili Borisovich Nesterenko, ancian director de l’Institut de l’energia nucleara de l’Acadèmia de las Sciéncias de Bielorussia, denóncia, el tanben, lo crime d’estat dins la gestion de la catastròfa. En 2003 encara totas las mesuras de proteccion de las populacions èran pas en plaça nimai aplicadas. Dins los espitals o a l’ostal de mainatges agonizavan:
 

“Ai dotze ans e soi invalida. Dins la familha, lo factor pòrta las pensions per mon grandpaire e per ieu. Tre que las companhas de classa an sauput qu’aviái la leucemia, aguèron paur de se venir sèire a costat de ieu… Pauc de me tocar… Los mètges o diguèron: tombèri malauta per çò que mon paire trabalhèt a Chornobyl”.

 
L’interès d’aqueste libre es de tirar los perilhs del nuclear de lor abstraccion intellectuala e de balhar sens als patiments de las victimas, que son, elas, plan realas e umanas. Al moment ont França vòl (sens consulta democratica) esperlongar l’utilizacion de sas centralas nuclearas abenadas, es bon de rebrembar que lo dangièr del nuclear es pas un eslogan politic bramat per qualques passadistas, mas plan una “rotleta russa” sempre prèsta a espetar. E mai aquò desplaga a l’internacionala nucleocrata, lo risc zèro existís pas. Sens comptar que sabon pas que far dels residús…
 
Un libre que se pòt tornar legir tant es vertat que balha una idèa del trabalh de l’escrivana.
 
 
 
 
Sèrgi Viaule
 
 
 
 

---

Títol original en rus:
АЛЕКСИЕВИЧ, Светланы, 1997, Чернобыльская молитва. Хроника будущего (La pregària de Chornobyl, cronica del futur), Остожье, (se pòt descargar electronicament)
 
Traduccion en francés:
ALEXIEVICH, Svetlana, 2003, La supplication. J’ai lu, nº 5408. Colleccion “Document”, 250 paginas