Dempuish aqueth diluns (21 de deceme) qu’es lo solstici d’ivèrn que s’acabarà lo 24 de deceme. E donc, au jorn de Nadau, serà un navèth cicle que començarà. Los jorns que tornaràn créisher chic a chic, timidament. Pr’amor d’aquera arrenavida la tradicion crestiana qu’a causit de plaçar oficiaument la Nativitat ad aquera data. Espia —evidentament shens pretencion scientifica o religiosa— quauquas tradicions qui perduran dempuish, a còps, un bèth haish d’annadas.

Avet
 
Simple pinhòt a nòste, en Gasconha maritima, o sapin dens los Aups o los país germanics, la tradicion de l’avet de Nadau, enlugrejat de bòlas, estelas e garlandas, es un simbòl simpatic arribat d’Euròpa Centrau. Après Alsàcia e Alemanha, qui utilizavan las brancas d’avet per decoracion, que s’es espandit en Euròpa e en America a la fin deu sègle XIXu. Adara, un chic pertot —quitament en China o en Japon!— que hè partida deu decòr senon dens los larèrs familiaus aumensh dens grans magazins e ostalarias. Ne fabrican quitament de plastic; òrra practica qui a hèit probablament ariçar los peus deus qui an participat a la CÒP21. Que voletz! Nadau qu’es vadut un ahar comerciau… Mes la preparacion d’aqueth decòr, dens la calor familiau, dab l’espiada lusenta deus mainatges, deus parents o deus grans, qu’es un petit moment de bonaür simple. E caleré deishà’u de costat?
 
 
Bueu e ase
 
Aqueras duas bèstias son tradicionaument representadas dempuish que Sent Francés d’Assisi, en 1223, agerguèt un presep vivent dens la vilòta de Greccio (Laci). Los quate Evangèlis ne’n parlan pas guaire. N’i a que disen qu’es en referéncia au debut deu Libe d’Isaïas, dens l’Ancian Testament… De tot biaish, dens las societats ruraus d’autes còps, aqueths dus braves e comuns animaus representan quauquarren per las gents. E, de mei, la hèsta de Nadau estant plaçada (abitràriament) en ivèrn, qu’estó admetut que lor alet recauhava lo Nanòt Divin. Lhevat las condicions d’igièna, qu’èra un excellent mejan de recuperar l’energia e d’estauviar moneda per crompar lenha, gas o petròli!
 
 
Capçau de Nadau
 
Tradicionaument, la nueit de Nadau, que meten dens la chaminèia un bèth soc —de cassi, castanhèr o aute— per aténer la missa de miejanueit. A mensh d’estar passat au tot electric o au cauhatge de gas… Mes que manca un chic de poesia, vertat? Qu’arremarcaratz que, dens pro de parròpias, la missa es avançada a sèt òras o nau òras deu ser pr’amor que lo Sénher Curat qu’es tròp encuentat o que lo marchand de sable passa lèu. Egau, uei, qui a la paciéncia d’anar buscalhar e de hicar de costat un bèth tròç de lenha ben sec tà balhar un ambient calorós a tota la maisoada? Duas o tres candelòtas —pas tròp pròchas de l’avet de preferéncia— que son alucadas per simbolizar, eras tanben, la calor de l’esperança.
 
Estela. Qu’es plan segur que los Reis Magues estossin guidats per aqueth astre? Qu’es probablament ua metafòra. E pòt, ua estela, marcar vertadèirament un punt de la Tèrra? Sustot que, de Jerusalèm estant dinc a Betleèm, i a sonque un vintenat de quilomètres. Mes bèth totun qu’es lo simbòl: lutz dens la nueit, hautor dens lo cèu, mistèri...
 
 
Jausèp
 
Que disen qu’èra lo “pair neurissèr” de Jèsus. Las familhas recompausadas —en parlant per respècte evidentament—, que devèn ja existir, se gausan díser… L’Evangèli de Matiu sustot ne parla un chic. Que l’apèran “lo Just” e que saben que partí lèu-lèu en Egipte entà que lo Ninòt Divin n’estossi pas tuat dab los autes innocents com ic avè demandat lo rei Eròdes. Que disen qu’èra carpentèr, lo Jausèp. Se ne creden los tèxtes sacrats, n’a pas briga parlat. Totun n’oblidan pas jamei de’u representar dens lo presep. Ne haré pas un chic lo mus, lo brave òmi? Qu’a benlèu lo sentiment que lo drollòt va pausar quauques problèmas, mei tard. Sustot qu’a calut partir de Galilèa tà arribar a Betleèm a l’aute cap de Judèa on, justament, n’a pas trobat plaça entà que sa joena hemna, Maria, posqui mainadar tranquilla.
 
 
Minjadera, presep e “cribs”
 
Segon l’Evangèli de Sent Luc —lo sol qui balhi quauques detalhs menudets— lo Ninòt Divin seré vadut au miei deu hen o de la palha, dens ua minjadera, a Betleèm. Lo nom gascon es presep (pessebre en catalan, presepio en italian) mes que pòden utilizar tanben lo mot grépia; aqueth que balha los mots Krippe en alemand, crèche en francés o crib en anglés. Aquò que hè arríder en Bearn o en Shalòssa quan se sovienen deus “cribs” d’autes còps on plaçavan tà secar la crubada de milhòc… Fotuda planta arribada d’America!
 
 
Nadau
 
Qu’es lo jorn de la neishença, de la vaduda au mond, lo jorn de Nadau. Sovent, pr’amor de la representacion deu Ninòt Divin, que l’apèran tanben Nadalet, dab un diminutiu afectuós. En Provença qu’apèran meilèu Calendas l’ensemble deu periòde de fin d’annada dont la representacion deu tipe “pastorala” se popularizèt dab la Contrareforma aus sègles XVIIu e XVIIIu.
 
 
Santons
 
Vaduda, ce’s pareish, en Provença, la tradicion deus petits personatges d’argela pintrada —los celèbres “santons”— que s’estableish a la fin deu sègle XVIII dab lo fabricant marselhés J.-L. Lagnel (1764-1822). Au hiu de las annadas las figurinas deu presep son mei anar mei nombrosas. Que tròban evidentament, a costat deus aulhèrs e deus Reis Magues, tota la procession deus vailets e l’aubergista tot vergonhós d’aver arrefusat ua crampa a la Senta Familha. Ne seré segur pas possible au jorn de uei perque, estossin praubes, Jausèp e Maria qu’aurén reservat per Internet... Que tròban tanben lo praube pèc —l’indehugible Ravit de la grépia— qui, esmiraglat, lèva los braç au cèu. Qu’i a tanben tots los mestièrs: lo molièir, lo hornèir, lo païsan, la hemna qui va har la bugada, lo caçaire e un o dus pescadors. Shens oblidar los autes ganhapetits: lo peishonèir, lo perraquet, l’estamaire, lo portaire d’aiga… Enfin, a costat deu maire e d’un o dus notables, que tròban los musicians qui acompanhan la grana novèla d’un diu vadut: tamborinaire, jogadors de viela o d’acordeon…
 
 
 
 
Joan Jacme Fénié