Sèm pas los sols animals de la planeta que tuan. Sens saber s’aquò es melhor o pièger, un nòu estudi confirma que los chimpanzés tanben aucison. Mas las causas son benlèu desparièras.

La revista Nature o a publicat. Es un estudi fach per un grop de 30 scientifics qu’a 426 ans d’observacions —e mai s’un tèrç son d’observacions dirèctas—: los chimpanzés son d’animals que tanben tuan, coma los umans. E tuan pas per manjar, non, tuan per d’autras causas que los fan mai pròches dels umans que çò qu’òm cresiá.
 
La majoritat de las causas son que i a tròp de concurréncia entre eles. Mas tanben se pòt dire que tre uèi i a un mite demest los primatològs que quita d’existir: los chimpanzés tuan pas per d’interferéncias umanas. Fa pas besonh qu’ajan agut contacte amb d’umans. La concurréncia entre diferents grops o individús congrèa las causas per que de chimpanzés que tuen d’autres chimpanzés.
 
Aital, l’estudi a fach d’observacions dins mai de 18 comunautats de chimpanzés desparièras. E an pogut agachar coma i aguèt 152 assassinats d’autres chimpanzés. Demièg eles, solament 58 poguèron èsser agachats dirèctament. Los autres son mai un trabalh de detectiu sus divèrsas mòrts o desparicions de chimpanzés.
 
La figura del bonòbo es ara fòrça mai desparièra de la del chimpanzé. Amb mai de 92 ans d’observacions amassadas de quatre grops diferents, solament i a un mòrt. Aquò vòl dire que los bonòbos son fòrça mens violents que lors cosins, los chimpanzés.
 
 
Istòria naturala de la violéncia
 
Dins lo grop dels chimpanzés, lo nombre dels assassinats es mai o mens naut. O dison los scientifics: aquò depend dels mascles que i a dins lo grop o de la concurréncia que pòt existir pendent certans periòdes amb d’autres grops de chimpanzés vesins. Se i a subrepopulacion, tanben i aurà mai d’assassinats, çò ditz l’estudi.
 
Per tant, lo gra de violéncia depend de la capacitat que pòt arribar d’aver un chimpanzé sus la noiridura o sul territòri. Se lo grop de mascles qu’a totjorn una colònia de chimpanzés per patrolhar a las frontièras es mai grand, mai granda serà la violéncia.
 
“Es un biais d’agir totalament natural,” çò ditz la biològa Susanne Schultz, de l’Universitat de Manchester, “e aquò a  pas res a veire amb de possiblas influéncias umanas. I a agut un esfòrç plan grand per aver los resultats finals e per tant se pòt dire que son plan definitius”.
 
Fins a uèi las opinions de la comunautat scientifica èran devesidas sus aquel tèma. I aviá de congrèsses ont los primatològs quitament se batián per la possibla influéncia dels umans suls chimpanzés. Mas aquò èra solament una idèa qu’avèm los umans suls autres animals. Volèm pas qu’ajan de caracteristicas umanas pr’amor que lo nòstre rebat nos agrada pas.
 
“La disparitat es que los chimpanzés pòdon pas evitar lor violéncia,” çò ditz John Mitani, ecològ del comportament de l’Universitat de Michigan, “segon lo grop de chimpanzés, la violéncia es mai o mens nauta, e tanben segon las ressorsas qu’an. Mas los umans podèm evitar totjorn çò que fasèm, los chimpanzés non”.
 
Un ponch es segur. Tre ara la comunautat scientifica, e benlèu l’umana en general, debatrà pas pus se l’òme es lo sol animal que tua. Ara s’es confirmat que tanben n’i a d’autres, coma lo chimpanzé, que tuan pas per besonh o per norridura. Las chifras de la violéncia dels chimpanzés son parièras a las dels ancians caçaires-collectors que vivián fa 11 000 ans. E se sap qu’eles tanben tuavan en situacion de concurréncia per la ressorsas naturalas.
 
Mas ara que ja sabèm que los umans sèm pas los sols animals que tuan, tanben podèm pensar qu’aquò deu pas èsser la sola conclusion. Benlèu cal anar delà.
 
 
 
 
Christian Andreu